Πάμε καλά (για την ώρα)

Ο πρώην υπουργός του βενεζουελάνου προέδρου Ούγκο Τσάβεζ, ο αριστερός οικονομολόγος και εκδότης Τεοδόρο Πετκόφ, διηγήθηκε πριν μερικά χρόνια σε μια συνέντευξη την εξής ιστορία για τον ηγέτη της χώρας του:

"Είναι πολύ αυθόρμητος. Είναι η γλώσσα του που τον κυβερνά. Εκστομίζει πράγματα που αναγκάζεται κατόπιν να ανακαλέσει. Μια μέρα είπε 'Φίλοι, θα βγούμε από το ΔΝΤ!'. Κάποιος, βρήκε το κουράγιο, δεν ξέρω πως, και του είπε 'Πρόεδρε, αν βγούμε από το ΔΝΤ, το δημόσιο χρέος θα είναι 30 δισεκατομμύρια δολάρια και θα πρέπει να το πληρώσουμε την επόμενη μέρα. Και δεν έχουμε τόσα λεφτά'. (Ο Τσάβεζ) δεν ξαναμίλησε για αυτό ποτέ ξανά".

Αδιαμφισβήτητα, ο πρόεδρος της νοτιοαμερικανικής αυτής χώρας είναι μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της διεθνούς πολιτικής. Αυτό δεν οφείλεται αποκλειστικά -ή σε μεγάλο βαθμό τουλάχιστον- στην αντικαπιταλιστική του ρητορική του ή τον απρόβλεπτο του χαρακτήρα του και στις αντιφάσεις της πολιτικής του αλλά και στο ίδιό του το παρελθόν, ενός αποτυχημένου αντιμνημονιακού πραξικοπηματία που καταπατάει τα ανθρώπινα δικαιώματα του λαού του.

Η ιστορία του Τσάβεζ πάει πίσω στη δεκαετία του 80. Το 1989, εξελέγη για δεύτερη φορά στο προεδρικό αξίωμα της χώρας,  ο Κάρλος Ανδρές Πέρεζ, ο οποίος είχε στρέψει κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας τα πυρά του κατά του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και των πολιτικών του. Το είχε μάλιστα χαρακτηρίσει ως "βόμβα νετρονίου που σκοτώνει τους ανθρώπους αλλά αφήνει τα κτήρια ανέπαφα". Υποσχέθηκε πως δεν θα εφήρμοζε τις πολιτικές του.

Εν τέλει, τον Φεβρουάριο του 1989 αμέσως αφού ανέλαβε τα καθήκοντά του, συμφώνησε με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην παραχώρηση ενός δανείου ύψους 4,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη χώρα του υπό τον όρο ότι η κυβέρνησή του θα αποδεχόταν ένα πακέτο μέτρων βασισμένο στη λεγόμενη "Συναίνεση της Ουάσιγκτον".

Αυτό το πρόγραμμα που προτάθηκε στη Βενεζουέλα, όπως και ανάλογα που προτάθηκαν σε άλλες χώρες, προέβλεπαν μεταρρυθμιστικές πολιτικές που στόχο είχαν την ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας των κατά κανόνα αναπτυσσόμενων χωρών που προσέφευγαν σε αυτό δια μέσω της φιλελευθεροποίησης των αγορών υπηρεσιών, προϊόντων, εργασίας και χρήματος, δημοσιονομικής εξυγίανσης, φορολογικών μεταρρυθμίσεων, κατάργησης επιχορηγήσεων και της διοχέτευσης κονδυλίων για τη μόρφωση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των φτωχότερων τάξεων της χώρας. 

Ο Πέρεζ προέβη σε δραστικές περικοπές κρατικών δαπανών που προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις, τις οποίες επιχείρησε να καταπολεμήσει με τη βία. Αποτέλεσμα της βίας που άσκησαν τα κρατικά σώματα ασφαλείας ήταν να χάσουν τη ζωή τους μέχρι και τρεις χιλιάδες άτομα στις ταραχές που ακολούθησαν και έμειναν στην ιστορία ως "Caracazo". 

Το 1992, οι "αντιμνημονιακές δυνάμεις" της χώρας με ηγέτη τον Τσάβεζ, αξιωματικού του στρατού της χώρας και ηγέτη της παραστρατιωτικής οργάνωσης ΜΒΡ-200, επιχείρησαν να ανατρέψουν τον Πέρεζ και να καταργήσουν τη "δικτατορία του ΔΝΤ". Το αιματηρό αυτό κίνημα εντέλει απέτυχε, ο Τσάβεζ φυλακίστηκε αφού πρόλαβε να υποσχεθεί πως η εκπλήρωση της αντιμνημονιακής του υπόσχεσης αναβλήθηκε "por ahora," δηλαδή για την ώρα. Ακολούθησε δεύτερο αποτυχημένο πραξικόπημα, από άλλους αυτή τη φορά, το ίδιο έτος. Στο τέλος, ο πρόεδρος Πέρεζ αποπέμφθηκε από την προεδρία της χώρας το 1993 όταν κατηγορήθηκε για διαφθορά και ένα χρόνο αργότερα, ο Τσάβεζ, ο οποίος δεν είχε κατηγορηθεί για κανένα έγκλημα, αφέθηκε ελεύθερος από τον νέο πρόεδρο της χώρας Ραφαέλ Καλδέρα.

Το 1998, ο Τσάβεζ συμμετείχε στις προεδρικές εκλογές για πρώτη φορά, και χάριν στην επαναστατική του ρητορική που υποσχόταν την ανατροπή του κατεστημένου και την δημιουργία ενός νέου κράτους, εξασφάλισε την υποστήριξη των φτωχών και αμόρφωτων στρωμάτων του πληθυσμού και με 56% των ψήφων εξελέγη για πρώτη φορά πρόεδρος. Αυτό το αξίωμα το κατέχει ακόμη και σήμερα χάριν μεταξύ άλλων στις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που αναγκάστηκε να επιβάλει με προεδρικό διάταγμα, αφού οι συμπατριώτες του απέρριψαν σχετικές προτάσεις στο δημοψήφισμα του 2007. Ο Τσάβεζ τότε, είχε παραδεχτεί πάλι ήττα, έσπευσε ωστόσο να τονίσει πως ήταν και πάλι "por ahora".

Την ίδια χρονιά, επωφελούμενη από τις ψηλές τιμές του πετρελαίου, η Βενεζουέλα κατάφερε να αποπληρώσει το χρέος της προς το ΔΝΤ. Σε κάποιο βαθμό αυτό ήταν και αποτέλεσμα μιας κάπως πιο πραγματιστικής προσέγγισης του Τσάβεζ σε θέματα οικονομικής πολιτικής στα πρώτα χρόνια κυρίως της προεδρίας του.

Ωστόσο, από τότε που ανέλαβε την εξουσία, ο άλλοτε πραξικοπηματίας Τσάβεζ, ο οποίος με τη σειρά του το 2002 κατάφερε να καταστείλει με τη βοήθεια του μεγαλύτερου πλουτοκράτη της χώρας μια εξέγερση εναντίον του που συνοδεύτηκε και από στρατιωτικό πραξικόπημα, αποφεύγει να λογοδοτήσει για την πολιτική του. Αυτή μάλιστα, συχνά χαράζεται αυτοσχέδια και εξαγγέλλεται ζωντανά από την τηλεόραση, στα πλαίσια της εκπομπής του "Αλό πρεζιδέντε".

Στα πλαίσιά της, καλούνται να λογοδοτήσουν οι υπουργοί του για την πολιτική της κυβέρνησής του και όχι σπάνια, ανασχηματίζει το υπουργικό του συμβούλιο επίσης σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση επιλέγοντας καινούργιους υπουργούς από τους παρευρισκόμενους στο ακροατήριο που στην πλειοψηφία τους είναι υποστηρικτές του και συχνά στερούνται στοιχειωδών γνώσεων.

Το κατά πόσον οι χαμηλές επιδόσεις της χώρας σε ό,τι αφορά τη διαφάνεια έχουν να κάνουν με το ότι ουσιαστικά είναι δυνατό όλος ο λαός της χώρας να λογοδοτεί στον πρόεδρο Τσάβεζ ή αντίστροφα, το ότι οι Βενεζουελάνοι λογοδοτούν στον βολιβάριο ηγέτη έχει να κάνει με το ότι στη χώρα δεν υπάρχουν θεσμοί που εμπεδώνουν τη διαφάνεια, είναι ένα ερώτημα φιλοσοφικό.

Το τι όμως είναι γνωστό, είναι πως η μη κυβερνητική οργάνωση Transparency International κατέταξε τη Βενεζουέλα πέρσι στην 172ή θέση ανάμεσα σε 183 χώρες. Η δίκαιη κοινωνία που υποσχέθηκε ο Τσάβεζ στους συμπατριώτες του είναι βυθισμένη στο έγκλημα και τη διαφθορά. Οι ληστείες, οι απαγωγές και οι φόνοι είναι στην ημερήσια τάξη και κάθε χρόνο δολοφονούνται κατά μέσο όρο 10 χιλιάδες άνθρωποι επί συνόλου 27 εκατομμυρίων κατοίκων. 

Και μια και μιλάμε για δίκαιες κοινωνίες θα ήταν παράληψη να μην αναφέρουμε πως ένας από τους πιο μεγάλους θαυμαστές του βενεζουελάνου βολιβάριου ηγέτη στην Ευρώπη τυγχάνει να είναι ο κύπριος ομόλογός του Δημήτρης Χριστόφιας. Και όχι τυχαία.

Κι ούτε μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο ότι και οι δύο έχουν παρόμοιες απόψεις για το ΔΝΤ, τις πολιτικές που επιβάλλει, την οικονομία της αγοράς, και με τη σειρά του δεν είναι και σύμπτωση πως η αναζήτηση και από τους δύο ηγέτες για εναλλακτικές οδούς προς την οικονομική ανάπτυξη, οι οποίες έχουν ως στόχο να παρακάμψουν τους νόμους της αγοράς, μια και οι δύο είναι λαϊκιστές και δεν αναγνωρίζουν τη γνώση που διαθέτουν οικονομολόγοι, έχει ως παρόμοια αποτελέσματα:

• Η ανεργία στη Βενεζουέλα ήταν το 2010 12%, ενώ στην Κύπρο ξεπέρασε ήδη το 10%.
• Η αξιολόγηση της Βενεζουέλας, του πέμπτου μεγαλύτερου εξαγωγέα υδρογονανθράκων παγκοσμίως, από τους S&P, Moody's και Fitch είναι ΒΒ-, Β2 και Β+, σε σύγκριση με ΒΒ, Βa3 και ΒΒ+ αντιστοίχως για την Κύπρο. Σαβούρα και οι δύο.
• Ή απόδοση του δεκαετούς ομολόγου της Βενεζουέλας με ρήτρα το δολάριο που λήγει το 2019, διαπραγματεύεται στη δευτερογενή αγορά  με πάνω από 11%, ενώ το δεκαετές ομόλογο της Κύπρου με ρήτρα το ευρώ που λήγει το 2020 έχει απόδοση πάνω από 16% στη δευτερογενή αγορά.
• Ο πληθωρισμός στη Βενεζουέλα είναι ένας από τους ψηλότερους στον κόσμο (με μέσο όρο κοντά στο 30% την τελευταία τετραετία), παρά τις επιχορηγήσεις στην παραγωγή τροφίμων ή τη διάθεση επιχορηγημένων καυσίμων στην εγχώρια αγορά, ενώ στην Κύπρο αν και αισθητά χαμηλότερος, είναι ένας από τους ψηλότερους στην Ευρωζώνη.
• Χάριν στον ορυκτό της πλούτο, η Βενεζουέλα του Τσάβεζ κατόρθωσε να απαλλαγεί από την κηδεμονία του ΔΝΤ, ενώ η Κύπρος του Χριστόφια αισιοδοξεί πως θα μπορέσει να πράξει το ίδιο αξιοποιώντας τους υδρογονάνθρακές της, αν δεν καταφέρει να την αποφυγή όλως διόλου με ένα ρωσικό δάνειο.

Υπάρχει όμως και μια διαφορά:

Η αγωνία των Βενεζουελάνων για το μέλλον τους θα παρατείνεται επ' άπειρον ενόσω θα αδυνατούν να απαλλαγούν από την απόλυτη εξουσία του προέδρου τους, παραμένοντας εγκλωβισμένοι στον φαύλο κύκλο της φτώχειας, της διαφθοράς και αμορφωσιάς.

Στην περίπτωση της Κύπρου όμως, φαίνεται πως παρά τις σοβαρές αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματός της, οι κάτοικοί της φαίνεται να έχουν αναγνωρίσει τις αδυναμίες της πολιτικής του προέδρου τους με αποτέλεσμα ο τελευταίος να έχει αποφασίσει να μην επαναδιεκδικήσει δεύτερη θητεία, ώστε να αποφύγει μια εξευτελιστική εκλογική ήττα.

Εξ ου και ο τελευταίος αποφάσισε να επιταχύνει την ολοκλήρωση του μεγαλοφυούς του έργου εντός των επομένων 6 μηνών που του έχουν εναπομείνει ως προέδρου. Το κατά πόσον θα υπογράψει μνημόνιο με την τρόικα, παραμένει το μεγαλύτερο μυστικό. "Por ahora".