Το χαμένο στοίχημα του Βάσου Σιαρλή

Το βασικότερο δίδαγμα από την ευρωπαϊκή κρίση χρέους που ξεκίνησε το 2009 στην Ελλάδα, είναι πως έχει διαψευσθεί ο μύθος πως είναι δυνατόν να αναπτύσσονται οι οικονομίες της Ευρωζώνης ες αεί με βερεσέ. 

Η συμμετοχή σε μια νομισματική ένωση, που στερεί από τις εθνικές οικονομίες τη δυνατότητα της εκτύπωσης πληθωριστικού χρήματος για τη χρηματοδότηση του δημοσίου ελλείμματος και εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, τιμωρεί όσα μέλη ζουν πέραν των δυνατοτήτων τους ξοδεύοντας είτε ως κυβερνήσεις είτε ως οικονομίες περισσότερο απ' ό,τι εισπράττουν ή παράγουν. Αυτό γίνεται κυρίως με αυξημένο πληθωρισμό, αποτέλεσμα συχνά δημοσιονομικών ελλειμμάτων, που οδηγεί στην απώλεια ανταγωνιστικότητας και άρα μειωμένη ανάπτυξη και πρόσθετη ανεργία. Οι δανειστές, αντιλήφθηκαν πως κράτη που συσσωρεύουν μεγάλο χρέος και έχουν χαμηλή ανταγωνιστικότητα είναι ζήτημα χρόνο μέχρι να σταματήσουν να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους.

Τα ψέμματα τέλειωσαν ήδη για την Ελλάδα, έστω κι αν ο Τσίπρας (κάνει πως) δεν το κατάλαβε και πολύς κόσμος τον πιστεύει, για την Πορτογαλία και την Κύπρο. 

Ας μην ξεχνάμε πως βγήκαμε από τις αγορές πριν ένα χρόνο, έχοντας εισπράξει μάλιστα και μια τριπλή υποβάθμιση τέλη Μαΐου από τους Fitch, και έκτοτε, εκτός από τους Ρώσους, προς τους οποίους το χρέος μας αποπληρώνουμε και αλλιώς, ούτε η Triple Five, ούτε Κινέζοι, μας κάνουν πλέον βερεσέ.

Την κατάσταση αυτή υποσχέθηκε πως θα επιχειρήσει να ανατρέψει ο νέος υπουργός οικονομικών Βάσος Σιαρλή, ο οποίος παρέλαβε από τον απηυδισμένο Κίκη Καζαμία τέλη Μαρτίου. Στόχος, ήταν τότε να ληφθούν τέτοια διαρθρωτικά μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης ώστε να μπορέσουμε να πείσουμε πως είμαστε αξιόπιστοι και άρα αξιόχρεοι, ώστε η ΕΚΤ να αγοράζει τα ομόλογά μας, να μειωθούν οι αποδόσεις τους στη δευτερογενή αγορά, και να ξαναμπούμε στις αγορές. 

Τον Σιαρλή πρόλαβαν οι εξελίξεις πριν καν συμπληρώσει δυο μήνες θητεία οπότε χρειάστηκε άρον άρον να κρατικοποιήσει στην ουσία τη Λαϊκή, 40 και κάτι μέρες πριν εκπνεύσει η προθεσμία για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. 

Σήμερα, 31 μέρες πριν την ανάληψη της προεδρίας της Ευρωπαϊκή Ένωσης, ο Βάσος Σιαρλή βλέπει επίσης και την προθεσμία που έθεσε ο ίδιος στον εαυτό του να εκπνέει για την παρουσίαση μέτρων δημοσιονομικής εξυγίανσης τέλος Μαΐου ώστε να πετύχει ένα έλλειμμα της τάξης του 2,5% του ΑΕΠ ή πιο κάτω. Βλέπει ακόμα, τον χρόνο που απομένει μέχρι να εκπνεύσει η προθεσμία που έθεσε ο προκάτοχός του και επαναβεβαίωσε και ο ίδιος για την αναδιαμόρφωση της ΑΤΑ, να αναλώνεται σε "διαδικαστικού" τύπου εμπλοκές, απλώς και μόνο επειδή οι συντεχνίες δεν θέλουν να συζητήσουν την ουσία. 

Βλέπει επίσης τον ίδιο τον προϊστάμενό του και το κόμμα του να τον υποσκάπτουν! Ο μεν Χριστόφιας  τον άδειασε δια του εκπροσώπου του δίδοντας διαβεβαιώσεις πως έστω κι αν λεφτά δεν υπάρχουν, ο δέκατος τρίτος μισθός των δημοσίων υπαλλήλων θα καταβληθεί. Επιπλέον, ο ηγέτης του κράτους μας, που υπέγραψε τη δημοσιονομική συνθήκη αρχές Μαΐου, ήγειρε και προσκόμματα κατά την έγκριση του κυρωτικού νομοσχεδίου στο υπουργικό. Στη συνέχεια, το κόμμα του, απειλεί να μη υπερψηφίσει το σχετικό νομοσχέδιο στην ψηφοφορία στη Βουλή, όπως και επίσης, να πράξει το ίδιο με το νομοσχέδιο για τη συμμετοχή της Κύπρου στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. 

Στο μεταξύ, ο υπουργός οικονομικών άρχισε να διαμηνύει πως ο στόχος του πλέον είναι η ένταξη στον μηχανισμό στήριξης με ευνοϊκούς όρους. Κάτι δηλαδή που θα γίνει μόνο εάν και εφόσον γίνει κατορθωτό να κλείσει την τρύπα των 200 εκ ευρώ στον προϋπολογισμό και να αναδιαρθρώσει την ΑΤΑ. 

Στο μεταξύ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κτύπησε για ακόμη μια φορά το καμπανάκι για την Κύπρο, την τελευταία δηλαδή πριν ενταχθούμε στον μηχανισμό στήριξης, ζητώντας από την κυβέρνηση να αναδιαρθρώσει όχι μόνο την ΑΤΑ και να περιορίσει το έλλειμμα για φέτος στο 2,5% του ΑΕΠ "περιστέλλοντας δαπάνες", να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα, να ενισχύσει τον ανταγωνισμό, αλλά να προβεί σε περαιτέρω μεταρρυθμίσεις του συστήματος υγείας και του συνταξιοδοτικού, να εναρμονίσει την εποπτεία των ΣΠΕ με αυτήν των τραπεζών και άλλα. 

Οι συντεχνίες κωλυσιεργούν. Στο τέλος τίποτα δεν θα προχωρήσει απ' ό,τι έχει θέσει ως στόχο ο Βάσος Σιαρλή μέχρι το τέλος του επόμενου μήνα, κι αυτό γιατί ούτε ο Χατζηπέτρου, ούτε ο Κυρίτσης, ούτε ο Μωυσέως και οι λοιποί ομόλογοί τους έχουν αντιληφθεί πως όσο περισσότερες παραχωρήσεις κάνουν πριν την ένταξη στον μηχανισμό ώστε να γίνει η οικονομία ξανά ανταγωνιστική, τόσο πιο ανώδυνες θα είναι για τα μέλη τους οι παραχωρήσεις που θα τους επιβληθούν κατόπιν από την Τρόικα.

Υ.Γ. Στη θέση του υπουργού Οικονομικών θα είχα ήδη παραιτηθεί το αργότερο από χτες το μεσημέρι.

Τελευταία παρουσία Αθανάσιου Ορφανίδη στην Επιτροπή Οικονομικών

Παράθεση πρακτικών της συνεδρίας της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Οικονομικών, με προσκεκλημένους τους Υπουργό Οικονομικών Βάσο Σιαρλή και Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Αθανάσιο Ορφανίδη, της 30ής Απριλίου 2012.

Δεν έχω κάνει την απομαγνητοφώνηση και θέλω να ευχαριστήσω όσους συνέβαλαν στην ετοιμασία του πιο κάτω κειμένου, τους οποίους δεν μπορώ να κατονομάσω σήμερα.

Το κείμενο παραθέτω ασχολίαστο.

Νικόλας Παπαδόπουλος, Πρόεδρος: Αν στην πορεία της συζήτησης θα πρέπει να αποχωρήσετε, θέλω να γνωρίζετε οτι κατανοούμε αυτές τις υποχρεώσεις που έχετε δεν υπάρχει πρόβλημα. Να χαιρετήσουμε τον διοικητή της Κεντρικής τράπεζας, ίσως να είναι και η τελευταία του παρουσία ενώπιον της επιτροπής οικονομικών, να τον ευχαριστήσουμε για τη συνεργασία που είχαμε τα προηγούμενα χρόνια και είναι με πολύ ενδιαφέρον που θα ακούσουμε και τις δικές του απόψεις σήμερα σε σχέση με την πορεία της οικονομίας της Κύπρου.

Κύριε Υπουργέ να σας δώσω πρώτος το λόγο για να μπορέσετε να αποχωρήσετε σε περίπτωση που πρέπει να αποχωρήσετε.

Βάσος Σιαρλή: Ευχαριστώ, κύριε πρόεδρε και πράγματι θα πρέπει να αποχωρήσω, ήδη θα έπρεπε να είχα αποχωρήσει αλλά εφόσον μου δίνετε αυτή την ευκαιρία, θα επαναλάβω για πολλοστή φορα, ίσως, δύο συγκεκριμένα θέματα που αφορούν το υπουργείο μας και τα οποία είναι πάρα πολύ σημαντικά όσον αφορά τη διαχείριση της σημερινής κατάστασης. Όσον αφορα το δημοσιονομικό πλαίσιο και τον δημοσιονομικό προϋπολογισμό του 2012, έχω δηλώσει επανειλλημένα οτι το μέγιστο έλλειμα, βασιζόμενο πάνω στον προϋπολογισμό του 2011 είναι 2,5% και τόσο εγώ όσο και η κυβέρνηση μου είμαστε αποφασισμένοι οτι αυτό δεν θα ξεπεραστεί με κανένα τρόπο. Έχει γίνει μια μικρή παρέκκληση βάση των δεδομένων που έχουμε μέχρι 31 Μαρτίου, και αυτή η παρέκκληση, η οποία υπολογίζεται να είναι κάπου στο 1% και σε μεγέθη μπορεί να είναι της τάξης των 150 εκατομμυρίων, αυτό μπορεί να το διαχειριστούμε με την επιβολή κάποιων μέτρων τα οποία ετοιμάζονται και πιστεύω ότι εντός του Μαίου θα είμαστε σε θέση να έρθουμε κοντά σας για έγκριση.

Το δεύτερο και σημαντικότερο θέμα είναι το θέμα της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών και αυτό το θέμα επείγει και παρόλο που τα χρονικά πλαίσια που παρέχονται από την Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή για ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, των Κυπριακών τραπεζών, είναι η 30^η Ιουνίου του 2012, εμείς θα είμαστε έτοιμοι πολύ προηγουμένως να τοποθετηθούμε για τον συγκεκριμένο τρόπο με τον οποίο εμείς θα μπορούσαμε να συμβάλουμε στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και τονίζω ιδιαίτερα, αν παραστεί ανάγκη. Η ευθύνη για  την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, είναι των ιδίων των τραπεζών και μόνο αν αυτές οι τράπεζες δηλώσουν ότι αδυνατούν, τότε θα επέμβουμε. Δηλώνω όμως την ετοιμότητα μας, ότι με διάφορους τρόπους θα είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα. Είναι δύσκολο, πολύ δύσκολο, υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους μπορεί να αντιμετωπιστεί, αλλά δεν είναι της ώρας τώρα να πούμε πιο συγκεκριμένους τρόπους να το αντιμετωπίσουμε.

Αυτά είχα να πω σε πολλή συντομία, νομίζω το θέμα είναι πολυσυζητημένο, απλώς ήθελα να επαναλάβω την επανάληψη της τοποθέτησης μας για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία όσον αφορά τόσο την προσωπική μου αλλά και τη δέσμευση της κυβέρνησης μας να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Πρόεδρος: Ευχαριστώ πάρα πολύ. Κύριε Διοικητά, έχετε το λόγο.

Αθανάσιος Ορφανίδης: Θα ήθελα πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Οικονομικών και Προϋπολογισμού για τη συνεργασία που είχαμε όλα αυτά τα χρόνια, δεδομένου οτι σήμερα είναι η τελευταία ευκαιρία που μου δίνεται να βρίσκομαι ενώπιον σας πριν από τη λήξη της θητείας μου, εκτός αν με καλέσετε και την Τετάρτη επειγόντως για κάποιον λόγο, διότι η Τετάρτη είναι η τελευταία μέρα της θητείας μου. Σας ευχαριστώ επίσης για την ευκαιρία που μου δίνετε να αναλύσω τις θέσεις και τους προβληματισμούς μου σε ό,τι αφορά την παρούσα οικονομική και δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Έχω ένα κείμενο από το οποίο θα διαβάσω μερικές παραγράφους, αλλά θα ήθελα αν είναι δυνατόν να καταχωρηθεί στα πρακτικά, κύριε πρόεδρε, εάν αυτό είναι δυνατό δεν χρειάζεται να διαβάσω όλο το κείμενο, διαφορετικά να το διαβάσω ολόκληρο.

Πρέοδρος: Είναι δυνατόν.

Ορφανίδης: Εντάξει, ευχαριστώ πολύ. Να πω ότι η οικονομία μας αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε μια κρίσιμη κατάσταση λόγω των δυσμενών δημοσιονομικών δεδομένων που έχουν δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια και της πίεσης που αντιμετωπίζει το τραπεζικό μας σύστημα. Τώρα για να γίνει σωστή ανάλυση της κατάστασης ώστε να δοθεί και κατάλληλη θεραπεία, είναι χρήσιμο να κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση των τελευταίων λίγων χρόνων. Σας υπενθυμίζω ότι στις αρχές του 2008 η κυπριακή οικονομία ήταν εύροχη και δυναμική μόλις είχαμε πετύχει την ένταξη μας στη ζώνη του Ευρώ. Η Κύπρος απολάμβανε χαμηλό κόστος δανεισμού απο τις αγορές, με επιτόκιο που κυμαινόταν στο 4 με 5%, ενώ το δημοσιονομικό πλεόνασμα ήταν της τάξης του 3,5% , 554 εκατομμύρια συγκεκριμένα, το τέλος του 2007. Δυστυχώς όμως, κατά τη διάρκεια του 2008 ξεκίνησε η δραματική επιδείνωση του δημοσιονομικού ισοζυγίου, αφού το πλεόνασμα του μισό και πλέον δισεκατομμυρίου του προηγούμενου έτους εξανεμίστηκε σχεδόν εξ’ολοκλήρου. Αυτό μάλιστα έγινε σε συνθήκες ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, να σας υπενθιμίσω ότι είχαμε αύξηση του ΑΕΠ γύρω στο 3,6% το 2008, δηλαδή 1,3 δισεκατομμύρια. Το επόμενο έτος, το 2009 με αυτές τις συνθήκες προχωρήσαμε και μετατρέψαμε το πλεόνασμα σε ένα έλλειμα της τάξης του 6,1%. Τώρα για το 2009, μπορούμε να πούμε οτι υπήρξε δημοσιονομική επιδείνωση στις πλείστες χώρες της ζώνης του Ευρώ, και είναι ίσως γι’ αυτό το λόγο που η σημασία της επιδείνωσης στην Κύπρο δεν έγινε αντιληπτή από όλους στο βαθμό που θα έπρεπε. Όμως ενώ σε άλλες χώρες η δημοσιονομική επιδείνωση μπορούσε να εξηγηθεί από τη βαθειά ύφεση που είχε δημιουργηθεί, στην Κύπρο η μείωση του ΑΕΠ, ήταν μόλις 0,3 δισεκατομμύρια, σε ονομαστική αξία, που δεν μπορούσε να εξηγήσει την αύξηση του δημοσιονομικού ελλείματος, η οποία ήταν 4 φορές πιο μεγάλη 1,2 δισεκατομμύρια. Το πρόβλημα δημιουργήθηκε από την υπέρμετρη αύξηση των δαπανών όπως ξέρουμε όλοι, η οποία το 2009 ήταν πολύ έντονη, και δυστυχώς συνεχίστηκε και το 2010 και το 2011. Και θέλω να κάνω μια αναφορά σε ένα διάγραμμα για να δείτε, δεν ξέρω αν έχουν μοιραστεί αντίγραφα. Στο διάγραμμα 1 θέλω να δείτε οτι συγκρίνω το πραγματικό ΑΕΠ στο πάνω μέρος του πρώτου διαγράμματος με τις πραγματικές δημόσιες δαπάνες στο κάτω μέρος του διαγράμματος και βλέπετε εδώ, να πάρουμε μόνο από το 2008 και μετά, να μην πάρουμε την αύξηση των δαπανών που είχαμε το 2008, που ήδη ήταν πολύ προβληματική και να δούμε μετά τους ρυθμούς το ‘09, το ‘10 και το ‘11. Όπως βλέπετε, ενώ είχαμε ουστιαστικά στάσιμο ΑΕΠ, ήτανε ουσιαστικά μηδέν η αύξηση ιστορικά του ΑΕΠ, ήτανε λίγο χαμηλότερο με την ύφεση του ‘09, αυξήθηκε κάπως με την ανάκαμψη το ’10, το ’11 ουσιαστικά δεν έγινε μεγάλη διαφορά, άρα μηδέν αύξηση στο πραγματικό ΑΕΠ, παρά ταύτα, οι δημόσιες δαπάνες σε πραγματικούς ρυθμούς, εξακολούθησαν να αυξάνονται σε βαθμό της τάξης του 4% σε πραγματικούς ρυθμούς, σαν να και δεν συνέβαινε τίποτε. Κι αυτό είναι δυστυχώς που μας δημιούργησε το μεγάλο πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζουμε τα τελευταία δύο χρόνια. Είχε πολύ σοβαρές επιπτώσεις αυτή η επιδείνωση στα επιτόκια δανεισμού της Κύπρου από τις διεθνείς αγορές και αυτό φαίνεται στο δεύτερο διάγραμμα το οποίο θέλω να σας δείξω, το οποίο δείχνει αποδόσεις μακροπρόθεσμων ομολόγων απο τις αρχές του 2010 μέχρι και την Παρασκευή που πέρασε, το τελευταίο στοιχείο που είχα στο διάγραμμα είναι την Παρασκευή.

Όπως βλέπετε εδώ, η Κύπρος μπορούσε να δανειστεί μακροπρόθεσμα για μια δεκαετία κυβερνητικά ομόλογα, σε ένα επιτόκιο μεταξύ 4 και 5% μέχρι και το τέλος του 2010 και αυτά ήταν επίπεδα παρόμοια με της Ιταλίας και της Ισπανίας. Από τον Δεκέμβριο του 2010 όμως, τα επιτόκια δανεισμού της δημοκρατίας διαφοροποιήθηκαν προς τα πάνω, ψηλότερα από τα αντίστοιχα της Ιταλίας και της Ισπανίας και εδώ θέλω να επισημάνω οτι κατά την άποψη μου το τι έγινε στο τέλος του 2010 είναι οτι δυστυχώς η συζήτηση του προϋπολογισμού για το 2011 και η ψήφηση του, έγινε χωρίς ουσιαστικά μέτρα εξυγείανσης, το οποίο έδωσε το μήνυμα στις αγορές οτι η δημοσιονομική διολίσθηση που είχε ήδη παρατηρηθεί θα συνεχιζόταν. Θυμάμαι οτι το 2010 για κείνον τον προϋπολογισμό με καλέσατε στην επιτροπή σας τον Οκτώβριο του 2010, όπου προσπάθησα να προειδοποιήσω πολύ έντονα την αναγκαιότητα λήψης μέτρων για το 2011, για να μην παρουσιαστούν προβλήματα, δυστυχώς όμως στο τέλος της ημέρας ο προϋπολογισμός που εγκρίθηκε για το 2011 δεν είχε ουσιαστικά μέτρα εξυγείανσης μέσα.

Οπότε δυστυχώς, βρεθήκαμε στις αρχές του 2011 με μια κατάσταση που τα επιτόκια μας ήτανε τα ψηλότερα της ευρωζώνης, εκτός από τις τρεις χώρες που κατάληξαν να είναι στο μηχανισμό την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Πορτογαλλία, όπου στο διάγραμμα παρουσιάζω αυτές τις τρεις χώρες με τα στοιχεία μέχρι και την ημέρα μόνο που εζήτησαν βοήθεια από τον μηχανισμό στήριξης. Σημειώνω οτι μέχρι και τον Απρίλιο του 2011 παρά αυτές τις δύσκολες συνθήκες, η δημοκρατία μπορούσε να δανειστεί για περίοδο δέκα ετών με επιτόκιο περίπου 6%, το οποίο ναι μεν ήταν πιο ψηλό απ’ ό,τι θα μπορούσαμε να δανειστούμε, αλλά δεν ήταν απαγορευτικό. Δυστυχώς, παρά τον ορατό κίνδυνο η δημοσιονομική διόρθωση με την λήψη μέτρων άμεσα όπως χρειαζόταν να γίνει δεν έγινε και έτσι βρεθήκαμε τον Μάιο του 2011, που όπως φαίνεται ξεκάθαρα στο διάγραμμα, το κράτος αποκλείστηκε από τις διεθνείς αγορές και αποδόσεις των μακροπρόθεσμων ομολόγων της δημοκρατίας εκτοξεύθηκαν. Να σημειώσω οτι ήδη από τον Ιούνιο του 2011, δηλαδή πριν ακόμα την καταστροφή στο Μαρί, η οποία είχε αυτές τις πολύ αρνητικές συνέπειες στην οικονομία μας και χειροτέρεψε την κατάσταση περαιτέρω, όχι μόνο είχαμε αποκλειστεί από την αγορά, αλλά τα επιτόκια μας είχαν ήδη ξεπεράσει τα επιτόκια στα οποία η Ελλάδα, η Ιρλανδία κι η Πορτογαλλία πριν απο εμάς αναγκάστηκαν να ζητήσουν βοήθεια από τους εταίρους μας και ένταξη τους στο μηχανισμό στήριξης. Κι όπως βλέπετε στο διάγραμμα από τότε οι αποδόσεις των κυπριακών ομολόγων ψήλωσαν κι άλλο και παραμένουν πάρα πολύ ψηλές και κυμαίνονται σήμερα γύρω στα επίπεδα των 13%.

Τώρα ο αποκλεισμός της Κυπριακής Δημοκρατίας απο τον Μάιο του 2011 δημιούργησε και εξακολουθεί να δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα.

• Πρώτον, ανέβασε τα επιτόκια δανεισμού στην εγχώρια αγορά, πλήττοντας την ανάπτυξη και την απασχόληση κι αυτό το βλέπουμε και με την ανεργία μας που έφτασε σε ιστορικά επίπεδα και με την ανάπτυξη που βλέπουμε ότι οι προοπτικές είναι πολύ περιορισμένες.
• Δεύτερον, εξάσκησε τρομακτική πίεση στον τραπεζικό τομέα, αφού αύξησε σημαντικά το κόστος χρηματοδότησης και άντλησης κεφαλαίων, τοποθετώντας τον τραπεζικό τομέα σε πρωτοφανή κίνδυνο και καθιστώντας τον επιρρεπή σε αρνητικές, εξωτερικές εξελίξεις. Και
• Τρίτον και πιο σημαντικό γιατί αυτό είναι το πρόβλημα το οποίο, όπως ανέφερε κι ο υπουργός προηγουμένως, αντιμετωπίζουμε άμεσα στην Κύπρο αυτή τη στιγμή, η αδυναμία της κυβέρνησης να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της, δημιούργησε αμφιβολίες για την ικανότητα της να στηρίξει τις τράπεζες σε περίπτωση ανάγκης.

 Έτσι όταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες, προέδροι και πρωθυπουργοί, αποφάσισαν την απομείωση του ελληνικού χρέους στις 21 Ιουνίου στις 26 Οκτωβρίου του 2011, η οποία έπληξε τα κεφάλαια των τραπεζών σε όλη την Ευρώπη, τόσο οι τράπεζες μας στην Κύπρο που πλήγηκαν πολύ απο αυτές τις αποφάσεις, όσο και η κυβέρνηση μας μπήκαν στον αρνητικό φάβλο κύκλο που βρισκόμαστε σήμερα. Εδώ, αξίζει να κάνουμε μια αναφορά για τα μεγέθη των κεφαλαίων ή και αξιολόγησης εδώ και ένα χρόνο. Ουσιαστικά αναφέρουν οτι η ανησυχία τους είναι το κατά πόσον η κυβέρνηση μας θα μπορέσει σε περίπτωση που οι τράπεζες μας χρειαστούν στήριξη να μπορέσει να δώσει προσωρινά, ένα ποσό της τάξης των 5 με 10 του ονομαστικού ΑΕΠ. Αντιλαμβάνεστε για τι ποσά μιλούμε 5 με 10% του ονομαστικού ΑΕΠ. Αυτό το ποσό είναι λιγότερο από το μισό της αύξησης του χρέους από το 2008 μέχρι το 2011. Αντιλαμβάνεστε πόσο διαφορετική θα ήταν η κατάσταση αν ήμασταν πιο προσεκτικοί με τα δημοσιονομικά της χώρας πριν να φτάσουμε σ’ αυτή την κατάσταση.

Η σταδιακή απώλεια αξιοπιστίας του κράτους που περιέγραψα πιο πάνω φυσικά ακολούθησε και στις υποβαθμίσεις που είναι γνωστές από τους Οίκους Αξιολόγησης για τη δημοκρατία και συνεπακόλουθα των τραπεζών. Και όλα αυτά υπογραμμίζουν την ανάγκη αποκατάστασης της βιωσιμότητας στο δημόσιοοικονομικό και εξ’ ολοκλήρωσης της κεφαλαιοποίησης των κυπριακών τραπεζών για να ανατραπεί ο αρνητικός φάβλος κύκλος στην οικονομία.

Τώρα έχουμε δύο θέματα εδώ και θα κάνω μια πολύ πολύ σύντομη αναφορά. Στον τραπεζικό τομέα όπως γνωρίζετε και όπως σας ανέφερε κι ο υπουργός προηγουμένως, γίνονται ήδη κινήσεις και έχει ιδιαίτερη σημασία, οι κινήσεις που γίνονται τον τελευταίο καιρό στο εσωτερικό, αλλα κυρίως στο εξωτερικό, η επιτυχία των οποίων εξαρτάται απο τη συνέχιση των λεπτων χειρισμών στους οποίους διαβαίνει τους τελευταίους λίγους μήνες η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών, να συνεχιστούν με το σωστό τρόπο.

Σε ό,τι αφορά τα δημόσια οικονομικά, είναι σημαντικό να υλοποιηθούν οι στόχοι που ανακοίνωσε η κυνέρνηση πέρσι. Κι εδώ θέλω να τονίσω οτι τα μέτρα που λήφθηκαν έστω και αργοπορημένα το Δεκέμβρη του περασμένου χρόνου ήταν στη σωστή κατεύθυνση. Προκαλούν ανησυχία όμως οι αναφορές του Υπουργού οικονομικών, όπως έκανε και πριν λίγο, οτι ήδη από το πρώτο κιόλας τρίμηνο του 2012 καταγράφηκαν σημαντικές αποκλίσεις από τους στόχους της κυβέρνησης και συμφωνώ απόλυτα με τον Υπουργό οικονομικών οτι είναι απόλυτα απαραίτητο να διορθωθούν οι οποιεσδήποτε αποκλίσεις, διότι χωρίς τη διόρθωσή τους δε θα υπάρχει καμία, καμία ελπίδα καθόλου για να καταφέρει η κυβέρνησή μας να εναποκτήσει τη χαμένη της αξιοπιστία και να μπορέσουμε να επιστρέψουμε με μια τουλάχιστο πιθανότητα στις αγορές όπως θα έπρεπε να γίνει. Κλείνοντας, θα αναφέρω απλώς οτι η οικονομία της χώρας μας περνά κρίσιμες στιγμές, επιβάλλονται σωστοί χειρισμοί. Διακυβεύεται όχι μόνο η οικονομία της Κύπρου και η ευημερία των πολιτών της, αλλά και η εθνική μας υπόσταση. Ευχαριστώ κύριε πρόεδρε.

Αβέρωφ Νεφύτου: Κύριε πρόεδρε, εκτός διαδικασία να μας επιτρέψετε επειδή ενδεχομένως να είναι η τελευταία συνάντηση με τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας, εκ μέρους της κοινοβουλευτικής μας ομάδας να τον ευχαριστήσουμε για τη φανταστική συνεργασία στο επίπεδο της κοινοβουλευτικής επιτροπής οικονομικών και να δηλώσουμε πως οι γνώσεις του από τη στιγμή που είναι διαθέσιμο, τουλάχιστον εμείς θα προσπαθήσουμε στο μέτρο του τυπικού να διατηρήσουμε τις σχέσεις γιατί τον θεωρούμε ξεχωριστό κεφάλαιο όχι μόνο για την Κύπρο αλλά για την παγκόσμια οικονομία.

Έχουμε κύριε πρόεδρε τρεις κυρίως ερωτήσεις. Η πρώτη αφορά το θέμα του εποπτικού μας συστήματος και θέλουμε να γνωρίζουμε εάν οι πολιτικές και άλλες πιέσεις συγκεκριμένα τον Ιούλιο του 2009 όσον αφορά αιτήματα της τότε διοίκησης της Marfin Λαϊκής, ήταν προς την κατεύθυνση περαιτέρω ενίσχυσης της αυστηρότητας του εποπτικού μας συστήματος ή πιέσεις που αφορούσαν χαλάρωση των εποπτικών διαδικασιών. Συναρτημένη είναι και η θέση γιατί στην Κύπρο έχουμε ρηχή μνήμη . Το 2008 η κυβέρνηση τί πίεζε την Κεντρική Τράπεζα; Την πίεζε να γίνει πιο αυστηρή όσον αφορά τους κανόνες που οι τράπεζες θα έδιναν δάνεια ή ήταν στην αντίθετη κατεύθυνση για χαλάρωση των αυστηρών εποπτικών κανόνων της κεντρικής τράπεζας; Το δεύτερο, κύριε πρόεδρε, μίλησε και σήμερα ο Διοικητής για την πολιτική απόφαση για το κούρεμα του ελληνικού χρέους. Θα ερωτήσω, εάν ο κύριος Ορφανίδης ήταν πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας και συμμετείχε στην πολιτική απόφαση για το κούρεμα του ελληνικού δημόσιου χρέους, παρά τις γνωστές του θέσεις οτι αυτό θα οδηγούσε σε περιπέτειες την ευρωζώνη, που δυστυχώς δικαιώθηκε ανα το παγκόσμιο, εαν όμως τελικά είπε ως ηγέτης της Κύπρου εκεί που παίρνονται οι αποφάσεις, θα μπορούσε να έβαζε τον ακόλουθο όρο; Στο πολιτικό επίπεδο. Από τη στιγμή που αποφασίζεται το κούρεμα κι από τη στιγμή που γνώριζε η κυπριακή δημοκρατία τη διασύνδεση του τραπεζικού μας συστήματος μαζί με το τραπεζικό σύστημα στην Ελλάδα και αναλογικά ήταν παρόμοια η έκθεση, αν μπορούσε τότε, κι όχι εκ των υστέρων, η κυπριακή πολιτεία να ζητούσε την ίδια μεταχείριση που έχουν οι ελληνικές τράπεζες από τους μηχανισμούς της ευρωζώνης κατ’ επέκτασιν να εφαρμόζονταν και για την Κύπρο. Και σε αυτό που ρώτησα θα ήθελα να γνωρίζω αν αυτό που έπρεπε να γίνει κατά την άποψη μου τότε, αν αληθεύουν οι πληροφορίες οτι εκ των υστέρων η κυβέρνηση κι ο κύριος Σιαρλής είχαν συνάντηση στην παρουσία του διοικητή με το Μάριο Ντράκι για να ζητούμε εκ των υστέρων αυτό που έπρεπε ενδεχομένως εκ των προτέρων να είχαμε βάλει ως προϋπόθεση για την συναίνεση της κυπριακής δημοκρατίας για το κούρεμα του ελληνικού χρέους. Τρίτο, και τελειώνω κύριε πρόεδρε. Ακούγονται συχνά, από μας τους ειδικούς ή τους αδαείς οτι έχει ευθύνη ο Διοικητής της κεντρικής τράπεζας γιατί άφησε, παρ’ όλο που ήταν επόπτης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τις τράπεζες μας να εκτεθούν σε ελληνικά ομόλογα. Δύο ερωτήσεις. Πρώτον, προειδοποίησε ή όχι τις τράπεζες μας για τους πιθανούς κινδύνους; Εάν ναι, ζητούμε να κατατεθούν τα οποιαδήποτε έντυπα. Δεύτερον, μπορούσε να απαγορεύσει εκ των προτέρων μία τράπεζα να αγοράζει ομόλογα της ευρωζώνης; Και τρίτον, εκ των υστέρων, τι ενέργειες πιθανώς να έχει προβεί; Μετά κι από τις ζημιές που υπέστη ο χρηματοπιστωτικός μας τομέας των πολιτικών και συμφωνούμε αποφάσεων για το κούρεμα. Ευχαριστώ κύριε πρόεδρε.

Ορφανίδης: Κύριε πρόεδρε αν μου επιτρέπετε ίσως εαν μπορώ να απαντώ σε ενότητες γιατί μπορεί να μου φύγουν πάρα πολλές ερωτήσεις, εαν μου δίνετε την ευκαιρία.

Μάριος Μαυρίδης: Κύριε διοικητά ήθελα απλά να ρωτήσω επειδή ο υπουργός οικονομικών έχει αναφέρει οτι το κράτος θα είναι η αίσχατη λύση για τις τράπεζες σε περίπτωση που δεν καταφέρουν να αντλήσουν τα κεφάλαιά τους μεχρι τον Ιούνιο, να θεωρούμε δεδομένο οτι θα παρέμβει το κράτος σε περίπτωση που μία η περισσότερες τράπεζες δε θα μπορέσουν να αντλήσουν τα κεφάλαια ή μελετούνται όλες οι εναλλακτικές επιλογές; Αυτή βασικά είναι η ερώτηση.

Χάρης Γεωργιάδης: Μια πολύ σύντομη ερώτηση κύριε πρόεδρε; Η διαχείριση του δημόσιου χρέους έχει αφαιρεθεί τα τελευταία χρόνια από την κεντρική τράπεζα, παρολα αυτά θα ήθελα να θέσω μια σχετική ερώτηση. Στο τέλος του περασμένου ετους όταν είχαμε ενώπιον μας τον προϋπολογισμό της κυβέρνησης, η εκτίμηση για το ύψος του δημοσίου χρέους για το 2011 ήταν στο 65,5% . Επαναλαμβάνω, αυτά ήταν τα στοιχεία τα οποία είχαν τεθεί ενώπιον μας για το 2011 στο τέλος περίπου του 2011. Σήμερα λίγους μήνες μετά έχει επισημοποιηθεί οτι το δημόσιο χρέος βρίσκεται στο 72% περίπου, εξηγείται αυτό; Και πως;

Ορφανίδης: Ευχαριστώ πολύ για τις ερωτήσεις. Να ευχαριστήσω τις αναφορές και τις ευχαριστίες για τη συνεργασία που είχαμε, το εκτιμώ ιδιαίτερα οτι αναγνωρίζετε με αυτό τον τρόπο την προσπάθεια που καταβάλαμε τα τελευταία χρονια και να πάω στις ερωτήσεις συγκεκριμένα.

Για το εποπτικό πλαίσιο, πρώτα θέλω να κάνω μια γενική αναφορά για το εποπτικό πλαίσιο, γιατί πολλές φορές παρερμηνεύονται και οι αρμοδιότητες και οι εξουσίες που έχει ο κάθε επόπτης στην Ευρωπαική Ένωση. Από τη στιγμή που μπήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το εποπτικό μας πλαίσιο έχει εναρμονηστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό με αυτό άλλων χωρών και υπάρχουν μερικές πτυχές που ακόμα η κάθε χώρα μπορεί να έχει διαφοροποιημένη εποπτεία, αλλά συνεχώς με τον χρόνο υπάρχουν περισσότερες και περισσότερες συγκλίσεις που επιτρέπουν λιγότερη ευχέρια στην κάθε χώρα, στην εποπτική αρχή της κάθε χώρας, για να παίρνει αποφάσεις και το εποπτικό πλαίσιο της κεντρικής τράπεζας σχετικά με το τραπεζικό σύστημα είχε εναρμονιστεί και ήταν εναρμονισμένο ήδη από το 2004 με αυτά άλλων χωρών.

Τώρα, κάνατε μερικές αναφορές για πολιτικές παρεμβάσεις κατα την διάρκεια του 2008 και του 2009 και έχετε δίκαιο οτι ήταν πολύ λυπηρό για μένα να γίνομαι δέκτης πολιτικών παρεμβάσεων οι οποίες σε όλες τις περιπτώσεις οι παρεμβάσεις οι οποίες γίνονταν ήταν για χαλάρωση του εποπτικού πλαισίου ή για εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων και όπως μας υπενθυμίσατε τον Ιούνιο του 2009 είχαμε σε αυτή την αίθουσα θυμάμαι, μία συζήτηση της επιτροπής θεσμών της βουλής στην οποία κατηγορήθηκα με πολύ απαξιωτικό τρόπο από συγκεκριμένο επιχειρηματία, ο οποίος δυστυχώς προσκλήθηκε από τον πρόεδρο της δημοκρατίας για να κάνει και δηλώσεις έξω από το προεδρικό μέγαρο, είχε συχνές επαφές με τον υπουργό οικονομικών και δημιούργησε σωρεία προβλημάτων, οι οποίες όντως ήταν για θέμα χαλάρωσης. Να σας υπενθυμίσω όπως είχε αναφερθεί στον τύπο εκτενώς το 2009, οτι ακόμα και μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Κεντρικής Τράπεζας, και έχουμε ένα από αυτά τα μέλη ενώπιον μας αυτήν την επιτροπή, αμφισβήτησαν τις εξουσίες του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, διότι ουσιαστικά αυτό είναι κάτι το οποίο χρονικά μπορεί να γίνει η σύνδεση, ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας που είχε την αρμοδιότητα αρνείτο συνεχώς να κάνει οποιαδήποτε διαφοροποίηση, να δώσει οποιεσδήποτε χαλαρώσεις όπως αρκετοί ζητούσαν εκείνην την εποχή. Οπότε ναι συμφωνώ μαζί σας οτι έγιναν προσπάθειες για χαλάρωση του εποπτικού μας πλαισίου αλλά έχω τη συνείδηση μου ήσυχη οτι ως Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας δεν άφησα καμία από αυτές τις παρεμβάσεις να επηρεάσει τις αποφάσεις που ελήφθηκαν.

Τώρα, είχαν ή δεν είχαν καμμιά επιρροή στις μετέπειτα συνέχειες; Γιατί αυτό έχει κάποια σημασία. Θέλω να σας πω ότι σ’ αυτό έχω ένα ερωτηματικό και θα σας εξηγήσω γιατί έχω αυτό το ερωτηματικό. Είμαστε σε ένα εποπτικό πλαίσιο το οποίο μπορεί αν εφαρμοστεί μέσα στα πλαίσια του νόμου και για να εφαρμόσουμε το εποπτικό μας πλαίσιο μέσα στα πλαίσια του νόμου σωστά, πρέπει να προσέξουμε να είμαστε αυστηροί αλλά να μην υπερβαίνουμε τον νόμο και τους κανονισμούς που έχουμε, έτσι ώστε να αφήσουμε ενδεχόμενα την κεντρική τράπεζα και την δημοκρατία ανοικτή σε προβλήματα που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν εαν υπάρξουν αποφάσεις που προσβληθούν από ενδιαφερόμενα μέρη τα οποία επηρεάζονται αρνητικά. Κι εδώ θα σας πω το εξής, όντως όταν η κυβέρνηση ταυτίζεται με συγκεκριμένο επιχειρηματία, ο οποίος εξυπηρετεί συμφέροντα συγκεκριμένης τράπεζας, αυτό αυξάνει κατά πολύ τους νομικούς κινδύνους που έχει να αντιμετωπίσει η κεντρική τράπεζα όταν παίρνει αποφάσεις, όταν προσπαθεί να είναι αυστηρή με εκείνον το συγκεκριμένο επιχειρηματία και εκείνη τη συγκεκριμένη τράπεζα. Όταν ακόμα και μέλη του διοικητικού συμβουλίου της κεντρικής τράπεζας αμφισβητούν το νομικό πλαίσιο το οποίο σημαίνει οτι δίνουν επιπρόσθετα επιχειρήματα σε αυτούς οι οποίοι θέλουν περαιτέρω χαλάρωση να δημιουργήσουν νομικά προβλήματα στην κεντρική τράπεζα, αντιλαμβάνεστε οτι το έργο δεν είναι το καλύτερο. Οπότε θέλω να επαναλάβω οτι έχω καθαρή τη συνείδηση μου οτι οτιδήποτε αποφάσεις ελήφθηκαν και παρά τις πολιτικές παρεμβάσεις για χαλαρώσεις, δεν έγινε καμία χαλάρωση σε κανέναν, όμως λειτουργούμε και λειτουργούσαμε πάντα μέσα στο νομικό πλαίσιο και προσπάθησα να μην παίρνω νομικούς κινδύνους οι οποίοι θα ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνοι υπό τις συνθήκες που περιέγραψα.

Σχετικά με το κούρεμα των κυπριακών, συγγνώμη το δεύτερο μέλος της ερώτησης ήταν κατα πόσο το 2008 η κυβέρνηση πίεζε την κεντρική τράπεζα να κάνει πιο χαλαρό το πλαίσιο δανεισμού απο τις τράπεζες μας. Αυτό όπως ξέρετε, ναι υπάρχουν δημόσιες δηλώσεις έτσι είναι τα πράγματα. Η κεντρική τράπεζα είχε και έχει ένα από τα πιο αυστηρά πλαίσια στην Ευρωπαϊκή Ένωση για κανονισμό για ρευστότητα και είχαμε αυστηρούς δείκτες. Και ναι, όντως το 2008 είχαμε παραινέσεις για να χαλαρώσουμε αυτούς τους δείκτες με το δικαιολογητικό οτι αυτό θα οδηγούσε σε περαιτέρω δανεισμό. Αλλά και πάλι δεν κάναμε οτιδήποτε διαφορετικό απ΄ο,τι πιστεύαμε οτι ήτανε το σωστό. Θα σας πω οτι δεν είχα σε καμιά περίπτωση...

Μαυρίδης: Θέλουμε να ξέρουμε αυτά τα πράγματα και θέλουμε να ξέρουμε τι είχε ζητήσει ο κύριος επιχειρηματίας τότε και δεν του το είχετε προσφέρει.

Ορφανίδης: Πιστεύω οτι ορισμένα από αυτά τα θέματα είναι καλύτερα να γίνονται σε κλειστές συνεδρίες της επιτροπής διότι τίθενται και θέματα εμπιστευτικότητας, γι’ αυτό πρέπει να ‘μαι κάπως προσεκτικός για το τι μπορώ να δώσω αυτή τη στιγμή.

Σχετικά με το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων, όπως ξέρετε το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων το οποίο αποδείχτηκε πολύ ζημιογόνο όχι μόνο για την Κύπρο αλλά και για ολόκληρη την Ευρωζώνη κι εδώ λέω ανεξαίρετα σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης κατα την άποψη μου έγινε ζημιά από αυτή την απόφαση. Η ερώτηση σας ήταν το κατα ποσο οταν ο πρόεδρος της δημοκρατιας συμφωνησε με την απομείωση ιδιως στην συνεδρία της 26ης και 27ης Οκτωβριου θα μπορουσε να ζητησει η εαν ζητησε για να γινουν κινησεις που να προστατεύσουν την Κυπρο συγκεκριμένα. Κι εδω να σας πω το οτι δεν ξερω ακριβως τι ειπωθηκε σε εκεινη τη συνεδρια, αλλα οντως εαν αντιπρόσωπευα εγω την Κυπρο σε αυτη την συνεδρια, που ειναι η ερωτηση σας, το ελαχιστο το οποίο θα απαιτούσα για να συμφωνησω με το κουρεμα των ελληνικων ομολογων, το ελαχιστο το οποιο θα ζητουσα για να συμφωνησω με αυτο το πραγμα, και ξερω οτι η καθε χωρα εχει δικαιωμα να προστατεύσει τη χωρα της, θα ηταν να ζητησω απο τις τραπεζες μας, σε περιπτωση που εχουν δυσκολία οι κυπριακες τραπεζες να παρουν τα κεφάλαια τα οποια θα χρειαζονταν απο τον ιδιωτικο τομεα να μπορουν οι τραπεζες οι ιδιες να αντλήσουν κεφαλαια απο τον μηχανισμο στηριξης της ΕΕ, τον EFSF, αντι να χρειαστει να γινει αυτο μεσα απο το κρατος. Η πρωτη μου επιλογη θα ηταν να πολεμησω να μην γινει το κουρεμα, σιγουρα, αλλα εαν φαινότανε οτι το κουρεμα ηταν η αναγκαστικη λυση, στην οποια υπηρχε συναινεση απο ολους, θα απαιτουσα να μπορουσαν οι τραπεζες μας να αντλησουν κεφαλαια απο τον EFSF αυτοματα. Αυτη η θεσις δεν ειναι θεση η οποια θα ηταν μονο δικη μου. Αυτη ηταν η θεση την οποια ειχαν δηλωσει και οι κεντρικες τραπεζες της ευρωζωνης. Ειχαμε ζητησει πρωτα να μην γινει κουρεμα , και μετα εαν γινει κουρεμα για να σιγουρευτούν οτι δεν θα υπαρξουν προβληματα με το τραπεζικο συστημα στην ευρωπη γενικα, οι τραπεζες της ΕΕ να μπορουν, εαν χρειαζεται να πηγαινουν απευθειας στο EFSF για να αντλουν κεφαλαια αντι να γινεται αυτο μεσω των χωρων τους. Αυτο ηταν πολυ σημαντικο διοτι ορισμενες κυβερνησεις της Ευρωζωνης ηταν σε μια αδυνατη φάση και ενδεχομενα εαν οι τραπεζες τους ειχαν, εστω και υποψια για προβλημα ανακεφαλαιωσης, τοτες οι ιδιες οι χωρες θα αντιμετωπιζαν προβλημα. Τωρα στην δικη μας περιπτωση στην Κυπρο αυτο ηταν δεδομενο, ξέραμε τα νουμερα, ξερουμε απολυτα, ολα τα νουμερα ητανε δημοσοιοποιημενα, ολα τα νουμερα ηταν στο τραπεζι αλλα δεν ξερω σε τι βαθμο ο πρόδρος της δημοκρατιας ζητησε να γινουν οποιεσδηποτε αποφασεις.

Πρόεδρος: Κυριε διοικητα μια διευκρινιση, γιαυτο το συγκεκριμενο ζητημα εσεις κοινοποιησατε αυτη σας την αποψη στην κυβερνηση στον προεδρο της δημοκρατιας, ζητησε ο προεδρος τη δικη σας την αποψη για αυτην την συμφωνια;

Ορφανίδης: Για διευκρινηση θα σας πω με μεγαλη μου λυπη οτι ο προεδρος της δημοκρατιας δεν ζητησε την αποψη μου για καμίαα απο τις θεσεις που πηρε σε αυτο το θεμα, ενω επανελλειμενα ειχα ζητησει και συναντηση μαζι του, και ειχα διαμηνύσει και μεσω του υπουργου οικονομικων στον οποιο ανεφερα τις θεσεις μου, οτι ημουν στην διαθεση του Προεδρου της δημοκρατιας για να τους δωσω συμβουλή, ο προεδρος της δημοκρατιας επελεξε να μην ζητησει καμιαν αποψη απο την Κεντρικη Τραπεζα οταν μας αντιπροσώπευσε σε αυτες τις Συναντησεις κορυφης.

Νίκος Νικολαΐδης: Επι του θεματος, ο υπουργος οικονομικων ηταν ενημερος των θεσεων σας;

Ορφανίδης: Να σας εξηγησω. Να σας πω οτι μου δημιουργει ιδιαιτερη λυπη το οτι ο προεδρος της δημοκρατιας δεν ζητησε να διαβουλευτει μαζι μου σε αυτα τα θεματα, διοτι απο ολες τις χωρες, εκτος απο την Ελλαδα, η Κυπρος ηταν η χωρα η οποια κινδύνευε περισσοτερο απο τυχον αποφασεις που θα μπορουσαν να ληφθουν σε αυτες τις συναντησεις, εαν δεν γινονταν με τον καταλληλο τροπο.  Και επιπρ’οσθετα απο επαφες που ειχα με ομολογους μου στο διοικητικο συμβουλιο της Ευρωπαικης Κεντρικης Τραπεζας, ολοι οι αλλοι ομολογοι μου οι οποιοι ειχαν υπο την αρμοδιοτητα τους τραπεζικα θεματα μού ανεφεραν οτι ηταν σε ορισμενες περιπτωσεις και σε καθημερινη επαφη με τους ηγετες τους για να μπορεσουν να παρουν σωστες αποφασεις που να μην επηρεασουν αρνητικα τις χωρες τους. Αλλά αυτά ηταν τα δεδομενα. Για θεμα ενημερωσης, θα σας πω το οτι ηταν μια δυσκολη περιοδος γιατι πρεπει να σας θυμισω οτι αλλαξε ο υπουργος οικονομικων μεσα στον Αυγουστο, οπότε ολη η προεργασια και η συμμετοχη του προεδρου της δημοκρατιας στη συναντηση της 21 Ιουλιου 2011, εγινε με τον προηγούμενο υπουργο οικονομικών ο οποίος δεν ειχε καμια απολυτως επαφη σε κανενα θεμα, οικονομικης πολιτικης με τη Κεντρικη Τραπεζα. Οταν ανέλαβε ο Κικης Καζαμιας ειχαμε μια πολυ στενη επαφη, και ειχαμε μια πολυ καλη προεργασια, τον ενημέρωσα για ορισμενα απο αυτα τα θέματα ομως, οταν τον ειχα ενημερωσει για αυτα τα συγκεκριμένα θέματα κατα την διαρκεια του Οκτωβρίου, πριν απο την συναντηση κορυφης 26 – 27, ο ιδιος δεν ειχε τα εγγραφα τα οποια θα συζητουνταν στην συναντηση κορυφης και μαλιστα μου ειχε ζητησει να μιλησουμε περαιτέρω, μπορω να σας πω το οτι του ειχα ζητησει οτι εαν εβρισκε τα εγγραφα να μου τα στειλει ετσι ωστε να μπορεσω να συμβουλευσω τουλαχιστον τον υπουργο οικονομικων για να διαμηνύσει κατι στον προεδρο της δημοκρατιας αλλα δυστηχως δεν καταφερε να μου στειλει τα εγγραφα για να μπορεσω να δωσω συγκεκριμενη αποψη για εκεινη την κρισιμη συνεδρια της 26ης Οκτωβριου. Οποτε ληφθηκε εκεινη η αποφαση με τον τροπο που ληφθηκε, χωρις να υπαρξει καμια προνοια που θα προστατευε την δημοκρατια. Αυτα ειναι σχετικα με αυτο το θεμα. Αντιλαμβανεστε σχετικα με την ερωτηση σας, η ερωτηση σας ήταν το κατα ποσο θα μπορουσαν οι δικες μας οι τραπεζες να εχουν την ιδια μεταχειριση οπως οι ελληνικες τραπεζες, και δεν ειναι αυτο που σας λεω. Αυτο που σας λεω ειναι οτι οι Κεντρικες Τραπεζες του Ευρωσυστήματος οπως επισης και το ESRB το EUROPEAN SYSTEMIC RISK BOARD, ειχαν ζητησει για ολες τις τραπεζες της Ευρωπης να υπαρχει αυτη η διαχειριση. Να μπορει μια τραπεζα να παει απ’ ευθειας να αντλησει κεφαλαια απο το EFSF σε περιπτωση που χρειαζοταν. Οχι μονο για την περιπτωση, αλλα τουτο δεν ηταν θεμα να χρειαστει να ζητησουμε ιδιαιτερη μεταχειριση που να ειναι παρομοια με αυτην των ελληνικων τραπεζων, ηταν απλως να υποστηριξουμε μια θεση που υποστήριζαν  πολλες ευρωπαικες αρχες και παρα πολλες αλλες κυβερνησεις της ευρωζωνης η οποια  ομως δεν περασε την τελευταια στιγμη, κι οτι δεν περασε φυσικα ειχε αρνητικες επιπτωσεις και για αλλες χωρες, αλλα κυριως ειχε πολυ-πολυ αρνητικες επιπτωσεις για την Κυπρο.

Σχετικα με την ερωτηση σας για την συναντηση που ειχα με τον, οταν συνοδευσα τον υπουργο οικονομικων στην Φρανκφουρτη για να μιλησει με τον προεδρο της Ευρωπαϊκης Κεντρικης Τραπεζας, Μαριο Ντρακι, και με αλλα μελη του Εκτελεστικου Συμβουλίου της Ευρωπαικης Κεντρικης Τραπεζας,  να μου επιτρεψετε να μην κανω καμιαν αναφορα γιατι δεν θεωρω οτι ειναι σωστο να κανω αναφορες για το τι διεμηφθη σε αυτη την συναντηση, πιστευω οτι σε ευκαιρο χρονο μπορειτε να ζητησετε απο τον ιδιο τον υπουργο οικονομικων να σας ενημερωσει αντίστοιχα. Να πω το οτι ειναι στην κατασταση που βρισκομαστε οπως ειπα και στην εισαγωγικη μου ομιλια, ειναι πολυ λεπτοι οι χειρισμοι που χρειαζονται να γινουν στο εξωτερικο και οι οποιοι γινονται τον τελευταιο καιρο, επιπροσθετα με τις κινησεις που καναμε με πολυ στενη συνεργασια με τον νυν υπουργο οικονομικων για παραδειγμα, με την Ευρωπαϊκη Κεντρικη Τραπεζα, την συναντηση υπουργων στην οποια αναφερθηκαμε, ειχαμε και συναντησεις στις οποιες δεν παρευρέθηκε ο υπουργος οικονομικων ο ιδιος αλλα ημουνα εγω μαζι με εκπροσώπους απο το υπουργείο οικονομικων αλλα και στην Ουασιγκντον μεσα στα πλαισια των εαρινων συναντήσεων του Διεθνους Νοσμιματικου Ταμειου και υπαρχουν και περαν απο αυτα, υπαρχουν και αλλα στα οποια δεν θελω να αναφερθω αυτη τη στιγμη αλλα υπαρχουν προσπαθειες σε διαφορα μετωπα για να καταφέρουμε να βοηθήσουμε την αντληση κεφαλαιων με τροπο που να προστατέψει την δημοκρατια, εφοσον η δημοκρατια ειναι σε αυτη τη δεινη κατασταση αυτη τη στιγμη. Θελω να πιστευω θα εξακολουθησουν να γινονται αυτοι οι λεπτοι χειρισμοι με τον σωστο τροπο για να εχουμε καποια ελπιδα να ξεφυγουμε απο την κατασταση στην οποια ειμαστε αυτη τη στιγμη.

Με ρωτησατε επισης για ευθύνες του διοικητη της Κεντρικης Τραπεζας σχετικα με τις, απο το ό,τι αντιλαμβανομαι πρεπει να εννοειτε σχετικα με τις αγορες ελληνικων ομολογων απο κυπριακες τραπεζες. Εδω θα σας πω 2 πραγματα, πρωτον να σας υπενθυμισω οτι το εποπτικο πλαισιο της κυπριακης δημοκρατιας το οποιο εφαρμοζουμε ειναι εναρμονιζμενο με αυτο αλλων χωρων της ΕΕ που αυτο ουσιαστικα πηγαζει απο το διεθνες πλαισιο της Βασλείας. Σας κανω την εξης υπενθυμιση, αυτο ειναι υπενθυμιση που ειπαμε και στο παρελθον το ξερετε ολοι σας. Μεσα σε αυτο το πλαισιο κυβερνητικα ομολογα σε μια χωρα τα οποια ειναι στο νομισμα αυτης της χωρας, συμφωνα με τους κανονες της Βασιλειας θεωρουνται οτι ειναι μηδενικου ρισκου. Και θα ηταν αδιανοητο, να υπηρχε απαγόρευση της αγορας κυβερνητικων ομολογων στο νομισμα της χωρας, αυτο δεν θα σύναδε  με τους κανονες της Βασιλειας, δεν θα σύναδε με το πλαισιο το οποιο εχουμε μεσα στην ευρωζωνη. Γιαυτο το ζητημα της απαγορευσης πιστευω ειναι λανθασμενα που τιθεται. Αυτο το οποιο υπαρχει ομως, και εκει που υπαρχει ευθυνη στην Κεντρικη Τραπεζα φυσικα προσπαθουσαμε να το μονοδρομουμε και το παρακολουθουσαμε ειναι οτι παντα ζητουμε και ζητουσαμε απο τις τραπεζες μας να φροντιζουν να αξιολογουν τους κινδύνους που παίρνουν και να φροντιζουν να ειναι σιγουρες οτι εχουν αρκετα κεφαλαια που να συναδουν με τους κινδυνους που παίρνουν. Και εδω θα σας πω οτι εδω και τρία χρονια ζητω απο τις τραπεζες μας να αυξησουν τα κεφαλαια τους διοτι οπως βλεπω με την επιδείνωση της κρισης συνεχως ηταν διαφανομενο οτι θα χρειαζονταν περισσοτερα κεφαλαια και αυτο ειναι ενας απο τους λογους για τους οποιους οι τραπεζες μας αύξησαν σημαντικα τα κεφαλαια τους που ειχαν, και πριν 2 χρονια και πριν 1 χρονο. Πολυ πριν απο τις προσπαθειες που γινονται αυτη τη στιγμη. Μπορω να σας πω μαλιστα οτι ειναι εξαιτιας αυτων των παροτρύνσεων για ενισχυση των κεφαλαιων που στην Κυπρο αυτη τη στιγμη δεν μιλουμε για ενα τραπεζικο συστημα το οποιο αντιμετωπιζει γενικα προβληματα παρα απομειωση των ελληνικων ομολογων της ταξης 80%, αλλα μιλουμε ενδεχομενα μια τραπεζα μονο, που ισως χρειαστει στηριξη απο την κυβερνηση. Η κατασταση θα ηταν πολυ διαφορετικη αν δεν ζητουσαμε αυξησεις κεφαλαιων στο παρελθον. Οποτε αυτο ειναι το ενα το σημειο.

Μου ζητησατε εαν προειδοποιησαμε τις τραπεζες μας, η προειδοποιηση και παλι θελω να σας πω, η προειδοποιηση πρεπει να ειναι της μορφη πιστευω οτι πρεπει μια τραπεζα απλως να θυμηθει οτι πρεπει να εχει υποψιν της τους κινδυνους που υπαρχουν σε οτιδηποτε αγορές, και να ειναι σιγουρη ότι νιωθει ανετα η τραπεζα με τους μηχανισμους που εχει για Risk Control. Και ναι, τετοια υπενθυμιση εγινε και με συγκεκριμενη αναφορα για τα κυβερνητικα ομολογα και εφ’ όσον μου ζητησατε θα στειλω στον προεδρο της επιτροπης την μια επιστολη για παραδειγμα η οποια ειχε σταλει, να σας πω ομως οτι το θεμα δεν ειναι μια επιστολη που ειχε σταλει, ναι σε παροτρυνσεις για να ειναι ιδιατερα προσεκτικες οι τραπεζες μας με ολες τους τις κινησεις και με κυβερνητικα ομολογα, οπως και  αλλους κινδυνους οπου βλεπαμε, ειχαν γινει απο το 2009 μάλιστα, αλλα αυτες οι παροτρυνσεις εγιναν σε κατ' ιδιαν συναντησεις, δεν ειναι θεμα επιστολων. Θα σας πω οτι αυτη τη στιγμη για να αντιληφθειτε καταρχην γιατι νουμερα μιλουμε, αν ειχαμε απομειωση του ελληνικου χρεους μεχρι και ας πουμε 50% δεν θα χρειαζόταν καμια προσπάθεια απο καμία τραπεζα στην δημοκρατια για κεφαλαιο. Ειναι εδω που πρεπει να παω πισω στις πολιτικες αποφασεις που εληφθηκαν, η πολιτικη αποφαση της 21ς Ιουλίου 2011 αν θυμαστε μιλουσε για μιαν απομειωση της ταξης του μεχρι και 21%, η οποια εαν οντως οι πολιτικες αποφασεις ηταν να υλοποιηθεί αυτη η αποφαση, αν και ηταν κουρεμα, αν και θα εχαναν οι μετοχοι χρηματα δεν θα δημιουργουσε κανενα προβλημα, μετα για λογους που δυσκολευομαι να αντιληφθω πως και συμφωνησαν ορισμενοι απο τους ηγετες που ηταν γυρω απο εκεινο το τραπεζι στις 26 – 27 Ιουλιου, ουσιαστικα οι πολιτικοι ηγετες της Ευρωπης αποφασισαν να αυξησουν την απομειωση και να γινει της ταξης 75% – 80%, και αντιλαμβανεστε τι διαφορα κανει αυτο το συγκεκριμενο.

Εχω αναφερει το οτι το ζητημα της απαγορευσης δεν μπορουμε να μιλουμε για απαγορευση της αγορας, μπορουμε να μιλουμε για περιορισμο της λήψης κινδύνων το οποιον ειναι κατι το οποιον η καθε τραπεζα επρεπε να κανει συμφωνα με το risk control πλαισιο το οποιο εχει.  Η εποπτικη αρχη αξιολογει εαν το πλαισιο ειναι ικανοποιητικο, εαν δουμε οτι γινονται λαθη θα αξιολογειτε εκ των υστερων και ζητα παντοτε περισσοτερα κεφαλαια εκει που χρειαζεται. Με ειχατε ρωτησει εκ των υστερων με αυτη την απομειωση που στοίχισε στους μετοχους των τραπεζων τοσα πολλα χρηματα, τι εχουμε κανει μεχρι τωρα. Εδω θα σας πω το οτι ο σχεδιασμος μου ηταν να γινουν δύο πραγματα, μεχρι τωρα εχει γινει μονο το ένα το οποιο δεν εχει ολοκληρωθει, και θα σας εξηγησω τους λογους γιαυτο και μετα θα παμε στο 2ο. Το πρωτο το οποιο  εχουμε ήδη ζητησει απο τις δύο μεγαλες τραπεζες οι οποιες ειχαν την μεγαλυτερη εκθεση στα αρνητικα ομολογα ειναι να αξιολογησουν οι ιδιες με τους μηχανισμους που εχουν οπως θα επρεπε να το κανουν και ακομα και αν δεν τους ζητουσαμε εμεις. Τι ακριβως εγινε, εαν θεωρουν οτι οι πραξεις τους, οι πραξεις των τραπεζών ηταν σωστες, εαν το risk control δουλεψε σωστα, εαν τα διοικητικα συμβουλια δουλεψαν σωστα. Οπως ξερετε αυτες οι αποφασεις στο τελος της μερας ειναι της καθε τραπεζας και ελέγχονται απο τους μετοχους που ελεγχουν το διοικητικο συμβουλιο μιας τραπεζας. Εμεις εχουμε ζητησει να γινουν αυτες οι ερευνες απο τις ιδιες τις τραπεζες πρωτα, το οποιο ειναι το πρωτο σταδιο. Πιστευω οτι σε εύθετο χρονο θα πρεπει να γινει και μια γενικοτερη ανασκόπηση και οτι αυτη η ανασκοπηση θα πρεπει να γινει απο ανεξαρτητα οργανα για να μην υπαρχει καμια αμφιβολια οτι ειναι θεμα ειτε πολιτικων παρεμβασεων, ειτε ενος συγκεκριμενου οργανισμου. Πιστευω οτι θα ηταν καλα σε εύθετο χρονο να κληθουν και εμπειρογνώμονες απο το εξωτερικο για να κοιταξουν αν χασαμε κατι στον τροπο με τον οποιο δουλευαν τα διοικητικα συμβουλια των τραπεζων ή οποιοσδηποτε αλλος. Αλλα οπως ανεφερα πολλες φορες στο παρελθον, δεν νομιζω οτι ειναι σωστο να αναλώνουμε την ενεργεια μας αυτη τη στιγμη σε τετοιου ειδους συζητησεις και ερευνες και ειναι για αυτον τον λογο που παντα τοποθετηθηκα στο παρελθον με αυτον τον τροπο στο συγκεκριμενο θεμα. Και ουτε πιστευω οτι ειναι σωστο να μιλουμε δημοσια για τις ερευνες οι οποιες οι ιδιες οι τραπεζες κανουν. Ανκαι ειμαι σιγουρος οτι οι ιδιες οι τραπεζες θα δωσουν τις εξηγησεις εκει που χρειαζονται. Για παραδειγμα στους μετοχους οταν οι μετοχοι τους τις ζητησουν.

Η επομενη ερωτηση που ειχα ηταν σχετικα με την παρεμβαση του κρατους και εαν αυτο πρεπει να θεωρηθει σαν εσχατη λυση.

Μαυρίδης(;): Έχετε μελετήσει εναλλακτικές επιλογές για να μην παρέμβει το κράτος;

Ορφανίδης: Σε αυτο το θεμα να σας πω το οτι οπως ανεφερα προηγουμενως μεσα στο πλαισιο της μεχρι τωρα απαντηση μου, σε πολυ στενη συνεργασια με το υπουργειο οικονομικων τους τελευταιους μηνες εξεταζουμε διαφορες πιθανες λυσεις οι οποιες εάν υλοποιηθούν, σε περιπτωση που οι τραπεζες δεν μπορεσουν να βρουν κεφαλαια απο τους μετόχους τους ή απο τον ιδιωτικο τομεα απο μονες τους, τοτες θα μπορεσουν να υπαρχουν και αυτες οι εναλλακτικες λυσεις με τις οποιες και παλιν να αποφευχθει η παρεμβολη της δημοκρατιας. Γιατι οπως αντιλαμβανομαστε η δημοκρατια αυτη τη στιγμη ειναι σε μια πολυ δυσκολη θεση και αυτο το κανει δυσκολο. Οποτε ναι, μελετουμε σεναρια, και δεν θελω να υπεισέλθω σε λεπτομερειες για αυτα τα σεναρια, νομιζω οτι δεν ειναι της ωρας.

Σχετικα με την ερωτηση για την διαχειριση του δημοσιου χρεους, οντως εχετε δικαιο δεν ειναι πλεον κατω απο την αρμοδιοτητα της Κεντρικης Τραπεζας, και εκ των υστερων πρεπει να απολογηθώ ενωπιον αυτης της επιτροπης για κατι το οποιο ανεφερα, το οποιο εκ των υστερων ηταν λανθασμενο. Ειχα ρωτηθει το 2010 το κατα ποσον υπηρχαν κινδυνοι στην μεταφορα της διαχειρισης του δημοσιου χρεους απο την Κεντρικη Τραπεζα στο υπουργειο οικονομικων οπως ειχε αποφασισθει εκεινη την δεδομενη στιγμη, και αυτο το οποιο σας ειχα απαντησει ειναι το οτι με σωστους χειρισμους θα μπορουσε να προχωρησει αν και θα ηταν προτιμιτεο η διαχειριση του δημοσιου χρεους να γινοταν, αν δεν γινοταν απο την τραπεζα να γινοταν απο εναν ανεξαρτητο οργανισμο. Θελω να απολογηθω σε σας, γιατι ομολογω οτι δεν ειδα τοτες ποσο μεγαλο προβλημα μπορουσε να δημιουργηθει απο λανθασμενους χειρισμους στο δημοσιο χρεος, που δυστυχως ειδαμε τους πρωτους μηνες του 2011, οταν η κυβερνηση μας δυστυχως δεν πηγε στις αγορες για να δανειστει οταν μπορουσε, και μετα οταν βγηκαμε απο τις αγορες βρεθηκαμε να μην εχουμε καμια χρηματοδοτηση και να χρειαστει να γυρευουμε χρηματοδοτηση απο αλλες πηγες.

Σχετικα με τον αριθμο για το τελος του '11, ενα μερος της αύξησης που διαφανηκε στο 72% αυτη τη στιγμη εχει να κανει με την εκταμίευση του διακρατικου δανειου απο την Ρωσσια το οποιο εκταμιεύτηκε συμφωνα με τις πληροφοριες που εχω απο το υπουργειο οικονομικων στο τελος του 2012. οι πληροφοριες που εχουμε ειναι οτι μετράται αυτο μεσα στο δημοσιο χρεος στο τελος του '11 και για αυτο το λογο ενα κομματι απο το χρεος του 2011 ειναι εκει και χρησιμοποιηται, ηδη χρησιμοποιηθηκε για να καλυψει τις αναγκες χρηματοδοτησης της δημοκρατιας τους πρωτους μηνες του 2012. Αυτο ομως ειναι ενα μερος και δεν μπορω να σας πω, ποσο μερος ειναι αυτο, και ποσο μερος οφειλεται στο οτι υπηρχαν αναθεωρήσεις στο ελλειμα on a cash basis, στο ελλειμα προς τα πανω, που προσθεσαν και αυτες στο ελλειμα του κρατους. Εχω απαντησει ολες τις ερωτησεις;

Σταύρος Ευαγόρου: Να ευχαριστησω καποιες απο τις ερωτησεις που θα υπέβαλλα έχουν ήδη απαντηθεί,κραταω τη δηλωση του κυριου διοικητη οτι η Κεντρικη Τραπεζα  ουδεποτε υπηρξε ευαλωτη ή επιρρεπής στις οποιεσδηποτε πιεσεις η πολιτικες παρεμβασεις και κατά συνέπεια κρίνω οτι οποιεσδηποτε αποφασεις εληφθηκαν απο πλευρας Κεντρικης Τραπεζας,  αναλαμβάνονται και δεν ηταν κατω απο την οποιαδηποτε πιεση. Λεχθηκε απο τον κυριο διοικητη οτι ως εποπτικη αρχη εχει λειτουργησει εγω θα ελεγα πολυ ικανοποιητικά, αριστα η αψογα, και ειναι ενταξει με την συνειδηση του και εγω ερχομαι στα πρωτα μου ερωτηματα, αν επιμενει και θεωρει οτι οι επενδυσεις σε ελληνικα ομολογα και η εκθεση των τραπεζων μας και στην ελληνικη οικονομια, αλλα ιδιαίτερα στα ομολογα που ειναι επενδυτικά ηταν μηδενικου ρισκου και αν αυτό ισχύει για εκείνα της Ιρλανδίας και παραλληλα απο την στιγμη που θεωρουμε οτι εχουμε λειτουργησει αψογα, αν οι τραπεζες μας ειναι το ιδιο ευρωστες και σημερα μετα απο 5 χρονια αψογης εποπτειας. Αυτο ειναι το ενα ερώτημα κυριε προεδρε, το δευτερο που θα ηθελα να σταθω ειναι στην περιοδο οικονομικης κρισης η οποια συνεχιζεται, οι επιπτωσεις τελοσπαντων, οι πλειστες χωρες εδημιουργησαν ελλειματα λογω απώλειας εσόδων, αυτο ειναι ξεκαθαρο, και θεωρω λιγο παραδοξη την λογικη οτι εμεις επρεπε σωννει και καλα τοτε να ειχαμε πλεονασματα, μακαρι να ειχαμε και να μπορουσαμε για να καλυψουμε το «κουμαρι», ειναι δικη μου εκφραση, των τραπεζων σε ελληνικα ομολογα. Το τριτο, και θα ηθελα ετσι να το επιβεβαιώσει ο κυριος Διοικητής αν το εχω αντιληφθει σωστα, οτι δεν ευθυνονται οι τραπεζες για τις λανθασμενες επενδυτικες επιλογες που οδηγησαν την οικονομια μας σε αυτην την κατασταση αλλα ο προεδρος της δημοκρατιας ο οποιος συμφωνησε στην 21η του Ιουλη με το κουρεμα. Και αν δεν συμφωνουσε ο προεδρος μας δεν θα ειχαμε κανενα προβλημα. Να υπενθυμισω οτι υπαρχει και μια αλλη παραγραφος οσον αφορα στη Βασιλεια 2, για τον τροπο λειτουργιας των Κεντρικων Τραπεζων, που λεει οτι οφειλουν οι Κεντρικες Τραπεζες να λαμβανουν προληπτικα μετρα, ώστε να μην υπαρχει υπερσυγκεντρωση ρισκου σε μιαν επενδυτικη επιλογη. Επισης θα ηθελα να δω αν θεωρειτε οτι ειναι αποκλειστικα και μονον η κατασταση στα δημοσια οικονομικα που οδηγησε στις συνεχεις υποβαθμίσεις, οπως τουλαχιστον σε αυτο το κειμενο που μας εχετε διαβασει στις συνεχεις υποβαθμισεις ή αν ενας απο τους λογους ηταν και η εκθεση στα ελληνικα ομολογα, διοτι στο κειμενο σας φαινεται οτι αποκλειστικη ευθυνη και ο λογος ηταν τα δημοσια οικονομικα. Και ενα τελευταιο κυριε προεδρε, αν καποιες απο τις εξαγορες τραπεζων, ξένων τραπεζων και επεκταση σε αλλες χωρες απο τις δικες μας τραπεζες ηταν επενδύσεις, τοσο κερδοφορες, ή χωρις το οποιοδηποτε επενδυτικο ρισκο γι’ αυτο και αδειοδοτηθηκαν απο τον κυριο Διοικητη.

Παπαγεωργίου: Επειδή στις ερωτήσεις και στις παρατηρήσεις μου θα κάνω κάποιες  αναφορές. και στο τραπεζικό σύστημα, θεωρώ υποχρέωση μου να πω εκ των υστέρων ότι θεωρώ το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου ως υγιές εκ της φύσεως του, παρά τις τεράστιες ζημιές που έχει υποστεί, το μοντέλλο στο οποίο στηρίζεται το τραπεζικό σύστημα θεωρώ ότι είναι και ασφαλές και συντηρητικό και ακόμα και κάτω από δύσκολες συνθήκες εξακολουθεί και σήμερα να διατηρεί αυτά τα στοιχεία. Εγινε μια αναφορά από τον κύριο Διοικητή σε μένα σε σχέση με το θέμα των εξουσιών του Διοικητή, νομίζω θέλω να διευκρινίσω κάτι. Η δική μου θέση ήταν και είναι οσον αφορά την ερμηνεία του περί Τραπεζικών Εργασιών Νόμου, ότι η αναφορά της νομοθεσίας σε Κεντρική Τράπεζα έχει να κάνει με το Δ.Σ . και όχι το Διοικητή, για τον οποίο υπάρχει αναφορά που κατανέμει άλλες εξουσίες. Αυτή ήταν μια πάγια θέση μου

Νεοφύτου: αυτή έχει κριθεί απο το Ανώτατο...

Παπαγεωργίου: Όχι δεν έχει κριθεί. Η οποία θέση μου ήταν και η ίδια όταν υπηρετούσα  στο Συμβούλιο της CYTA , και εξακολουθώ να έχω και σήμερα αυτή τη θέση με όλο το σεβασμό προς τον Διοικητή, ούτε είχα κάτι προσωπικό μαζί του, ούτε είχε να κάνει με θεματα της τρέχουσας τότε επικαιρότητας, υπήρχε πράγματι ένα θέμα/αίτημα στο μεγάλο αυτό διάστημα στο οποίο γινόταν αυτή η συζήτηση στην Κεντρική, συχνά και με εντάσεις υπήρξε εκείνη την περίοδο ένα αίτημα από τον κ. Βγενόπουλο συγκεκεριμένα για να αυξήσει, δεν θυμάμαι αν ήταν ο ίδιος το ποσοστό του ή η MIG κατά 10%, αλλα τα δύο αυτά πράγματ αδεν συνδέονται.  Δεν μπορώ εκ των προτέρων να πω αν η εποπτεία ασκείτο από το Συμβούλιο ή παράαπο τον Διοικητή, από το Συμβούλιο συλλογικά, θα είχαμε πιο χαλαρή ή πιο αυστηρή εποπτεία, διότι υπάρχουν αποφάσεις στις οποίες προσωπικά εάν είχα μέρος αυτής της εξουσίας θα ήμουν, θα έλεγα πιο αυστηρός ή πιο αρνητικός, αλλά δεν θέλω να υπεισέλθω σε αυτο το θέμα, γιατί νομίζω ότι από ένα σημείο και μετά μπορεί να κάνουμε ζημιά και στο θεσμό και στο τραπεζικό σύστημα.

Οσον αφορά τις τράπεζες η πραγματικότητας είναι ότι σήμερα έχουν υποστεί μια τεράστια ζημιά και η ερώτηση είναι αν μπορούσε να αποφευχθεί αυτη η ζημιά και το λέω αυτό διότι η άποψη είναι ότι η Κεντρικκή δεν μπορεί να κάνει τίποτε, ουσιαστικά σημαίνει ότι εάν οι διοικήσεις των τραπεζων αποφασίζουν μετά από 10 χρόνια να επαναλάβουν αυτή την υπρεσυγκέντρωση ρίσκου θα έχουν το ίδιο φαινόμενο.  Η δική μου αντίληψη είναι, και καλούμαι ακριβώς τους κανόνες της Βασιλείας 2, είναι ότι αυτό το πράγμα πρέπει να ελέγχεται, διότι λένε οι κανόνες της βασιλείας 2 ότι ένα από τα ρίσκα που οι εποπτικές αρχές πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπ’ ‘οψη είναι το λεγόμενο concentration risk, η συγκέντρωση ρίσκου και ότι εκεί που παρατηρείται πρόβλημα, οφείλουν να λαμβάνουν μέτρα, διότι άκουσα τον κ. Διοικητή να λέει ότι είχε προειδοποιήσει γι αυτό το θέμα, αλλά οι κανόνες αυτοί δεν αναφέρονται σε προειδοποιήσεις, αναφέρονται  σε διορθωτικά μέτρα, αν υπήρχαν τέτοια μέτρα, καλό θα ήταν να αναφερθούν.

Επίσης θέλω να ρωτήσω, 2 ερωτήσεις σε σχέση με τα ελληνικά ομόλογα. Η μια ερώτηση, την οποία έχω ξανα υποβάλει εδώ, αλλά δυστυχώς δεν απαντήθηκε, εάν μέρος αυτών των αγορών έγινε κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης και ποιό μέρος, διότι είναι διαφορετικό να είχαν από πριν αυτα τα ομόλογα και διαφορετικό να τα αγόρασαν τότε, Το δεύτερο, κυκλοφορεί ότι και η ίδια η Κεντρική Τράπεζα αγόρασε κατά τη διάρκεια της κρίσης αγόρασε ελληνικά ομόλογα εάν αληθεύει αυτό και κατα πόσο είναι δυνατόν να μας δοθεί και μία ένδειξη όσον αφορά το ύψος των αγορών των ελληνικών ομολόγων. από την ίδιαν την ΚΤ.

Ακόμα μια ερώτηση, η οποία έχει μακροοικονομικό χαρακτήρα . Ανέφερε ο κ. Διοικητής ότι για μία τριετία ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης ουσιαστικά συμποσούται στο μηδέν, η αύξηση των δαπανών ήταν κατά μέσο όρο 4%. Και ότι βασικά  τα δημόσια οικονομικά ήταν υγιή στις αρχές του ’08. Εχω θα έλεγα μια αντίθετη άποψη και θα ήθελα να την σχολιάσει. Πιστεύω ότι τα δημόσια οικονομικά στην Κύπρο παραδοσιακά παρουσιάζουν δομικά προβλήματα και  το κυριότερο δομικό πρόβλημα είναι ότι δεν συνδέονται οι δαπάνες με τα έσοδα, εξ ού και αυτή η απόκλιση και ότι πέραν από τα περιοριστικά μέτρα ή τα μέτρα λιτότητας θα ήταν πολύ πιο σημαντικό να υπάρξουν τέτοια δομικά μέτρα τα οποία θα ποκαταστήσουν αυτήν την ανισορροπία. Ευχαριστώ

Επίσης θεωρώ καθήκον μου να ευχαριστήσω εγώ το Διοικητή, ειδικά εγώ έχω βοηθηθεί περισσότερο από όλους εδώ μέσα και από τις γνώσεις του και από τις συζητήσεις που είχαμε και στο διάστημα κυρίως που ήμουν μέλος του Δ.Σ. και τον ευχαριστώ πολύ.

Πρόεδρος: Ναι κύριε Διοικητά

Διοικητής: Κι εγώ κύριε Παπαγεωργίου, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τις αναφορές που κάνατε στο τέλος και θα προσπαθήσω να απαντήσω αναλυτικά σε όλες τις ερωτήσεις που υποβάλατε και να σας παρακαλέσω να με υπενθυμίσετε αν έχω αφήσει κάτι έξω.

Σχετικά με τις ερωτήσεις σας κ. Ευαγόρου, ναι μπορώ να επαναλάβω ότι σχετικά με τις αποφάσεις, ενώ έγιναν πολιτικές παρεμβάσεις για χαλάρωση της εποπτείας για ικανοποίηση αιτημάτων, αυτό το οποίο σας λέω με καθαρή συνείδηση είναι το ότι η προσπάθεια ήταν να μην γίνει απολύτως κανένας επηρεασμός. Και θέλω να το επαναλάβω... Ομως θέλω να σας υπενθυμίσω  αυτό που ανέφερα προηγουμένως ότι υπάρχει η νομική πτυχή. Και η ερώτηση είναι κατα πόσο ενδεχόμενα θα μπορούσαμε να είμαστε ακόμα πιο σκληροί πιο ενωρίς με συγκεκριμένο επιχειρηματία, εάν ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας δεν ετύγχανε της στήριξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, και να κάνει δηλώσεις έξω από το προεδρικό ενατίον της Κ. Τρ. και να γίνονται δηλώσεις από τον υπουργόν οικονομικών εναντίον της Κεντρικής Τράπεζας για τον τρόπο με το οποίο χειρίζεται η ΚΤ σε εποπτικά ζητήματα, τα επίμαχα θέματα αυτού του συγεκριμένου επιχειρηματία και θα επαναλάβω...

Αβέρωφ: Τον παρακαλούσαμε να μείνει στην Κύπρο...

Ορφανίδης: ... και θα αναφέρω, μπορεί να έχουμε μια διαφορά ουσιαστικά φιλοσοφική για την ερμηνεία του νόμου με τον κ. Παπαγεωργίου για τις εξουσίες του Διοικητή της Κ. Τρ. και δεν είναι αυτό το οποίο με απασχολεί. Αυτό που με απασχολεί το οποίο ένιωθα πολύ άβολα και έκανε ζημιά στο εποπτικό μας πλαίσιο, είναι το ότι βγήκε αυτή η αμφισβήτηση των εξουσιών του Διοικητής της ΚΤ και δημιουργησε νομικές ανησυχίες για το εποπτικό μας πλαίσιο, δημιούργησε ακριβώς όταν γινόταν η συζήτηση για εξυπηρέτηση αιτημάτων από συγκεκριμένο επιχειρηματία. Και είναι αυτός ο συνδυασμός, ο οποίος δημιουργεί ορισμένα ερωτηματικά, εάν για παράδειγμα ο επόπτης ήξερε ότι η κυβέρνηση υποστηρίζει 100% τον επόπτη, θα ήταν τα νομικά ρίσκα λιγότερα; Και θα μπορούσε ο επόπτης ενδεχόμενα να είναι ακόμη πιο σκληρός; Αυτό είναι ένα ερωτηματικό, το οποίο δεν μπορώ να απαντήσω διότι δυστυχώς, δεν είχεν ο επόπτης την στήριξη της κυβέρνησης. Από μνήμης θυμάμαι, βλέποντας τις συζητήσεις που γίνονταν και παρουσιάσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης πιστεύω ότι σε πολλές περιπτώσεις μάλλον αυτό το οποίο παρουσιάστηκε ήταν η υπόσκαψη του επόπτη από την κυβέρνηση, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό τουλάχιστον είναι κάτι που φάινεται, . Η ιστορία θα δείξει πιο αναλυτικά τα γεγονότα.

Υπήρχαν δυο ερωτήσεις για το κατά πόσον κινήσεις των τραπεζών είτε σε αγορές ελληνικών ομολόγων, είτε σε επέκταση τους στο εξωτερικό, είναι χωρίς ρίσκο, είναι μηδενικού ρίσκου. Η απάντηση είναι ΟΧΙ, φυσικά δεν είναι μηδενικού ρίσκου. Καμία απόφαση μίας τράπεζας είναι μηδενικού ρίσκου. Πάντα το ζήτημα είναι να σταθμίζεται το ρίσκο το οποίο παίρνει μια συγκεκριμένη τράπεζα, για την τράπεζα, και είναι γι αυτό που θα πρέπει να έχει καλό risk control η κάθε τράπεζα και μετά πρέπει να δούμε συνολικά ποιό είναι το ρίσκο για την οικονομία. Αλλά η ερώτηση δεν είναι αν είναι μηδενικό ρίσκο ή όχι. Το ρίσκο δεν ήταν μηδενικό, σίγουρα. Η ερώτηση είναι όταν ελαμβάνονταν οι αποφάσεις, και έχει σημασία  εδώ και θα συνδυάσω πάλι μερικές από τις ερωτήσεις. ‘Οταν ελαμβάνοντα οι αποφάσεις για την αγορά ομολόγων ή για  επέκταση μιας τράπεζας μας στην ελληνική αγορά, η εξαγορά ή ένα merger, μια συγχώνευση μιας ελληνικής τράπεζα με μια κυπριακή, η ερώτηση είναι όταν ελαμβάνονταν αυτές οι αποφάσεις εθωρούντο τότε από τις διοικήσεις της κάθε τράπεζας που επαίρνας αυτές τις αποφάσεις και από την εποπτική αρχή, τα ρίσκα ήταν ικανοποιητικά; Αυτή είναι η ερώτηση. Και πιστεύω ότι αυτή είναι μια από τις ερωτήσεις που πρέπει να εξεταστούν με λεπτομέρεια, όπως ανέφερα και προηγουμένως, σε εύθετο χρόνο, από μια ομάδα, ανεξαρτήτων ειδικών. διεθνούς φήμης, έτσι ώστε να έχουμε αυτές τις απαντησεις, θα σας πώ όμως ότι προκαταρκτικά. Γιατι το κοίταξα το ζήτημα. Δεν είναι οφθαλμοφανές ότι με την αξιολόγηση των ρίσκων που είχαν οι διοικήσεις των τραπεζών ενώπιον τους, τα ρίσκα ήταν υπερμετρα, όταν επήραν αυτές τις αποφάσεις Θα σας υπενθυμίσω για παράδειγμα  το ζήτημα που έχουμε αυτή τη στιγμή με μια συγκεκριμένη τράπεζα, η οποία είναι τράπεζα για την οποία υπάρχει η ανησυχία για το κατα πόσον θα βρεί από μόνη της τα κεφάλαια ή όχι. Πώς προέκυψε αυτή η τράπεζα; Αυτή η τράπεζα προέκυψε από μια συγχώνευση μίας κυπριακής τράπεζας και 2 ελληνικών τραπεζών η οποία έγινε το 2006. Τώρα, δεν ήμουνα εγώ στην κεντρική τράπεζα όταν ελήφθηκαν οι τελικές αποφάσεις για να ξέρω από πρώτο χέρι τις αποφάσεις, αλλά αν θεωρήσω ότι το 2006 η ΚΤ λειτουργούσε με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε το καιρό που ήμουνα ήμουνα εγώ στην ΚΤ, τότε πρέπει να θεωρήσω ότι τα ρίσκα αυτής της συγχώνευσης των 3 τραπεζών, δεν θα εφαίνονταν υπέρμετρα για να μην γίνει αυτη η συγχώνευση. Εδώ θα πρέπει να σας υπνεθυμίσω ότι ένα μεγάλο τραπεζικό σύστημα, εθεωρείτο και θεωρείται, ότι είναι κάτι προς το εθνικό μας συμφέρον και πρέπει να υπνεθυμίσω σε ποιό οικονομικό μοντέλο κτίσαμε την οικονομία μας. Πάνω στα φαϊνάνσιαλ σέρβισες και πάνω στο τραπεζικό σύστημα.  Και δε νομίζω ότι είχαμε για πολλά χρόνια παράπονο που έιχαμε αυτό το μεγάλο financial sector και μεγάλο τραπεζικό τομέα . θα σας πω ότι τα τελευταία δυο  χρόνια βλέποντας την επιδείνωση της κρίσης στην Ευρωζώνη και το ότι δυστυχώς έχουμε μέσα στην ευρωζώνη το πρόβλημα ότι ένα κράτος δεν φαίνεται να έχει την στήριξη που θα επερίμενα πριν 5 χρόνια ότι θα είχε από άλλα κράτη της ευρωζώνης σε περίπτωση που έχουμε προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα γενικότερα ναι και εγώ προσωπικά πιστεύω ότι πρέπει να είμαστε πιο προσεκτικοί, αυτό πρέπει να επισημάνω ότι  ειναι αυτό κάτι που είναι πολύ εύκολο να το δούμε. Μέσα σε αυτά τα πλάισια θέλω να αναφέρω ότι και στην ΚΤ το εξετάσαμε αυτό το ζήτημα πριν δυο χρόνια ακριβώς επειδή είχαμε αυτήν την ανησυχία αρχίσαμε να μελετούμε πως μπορούμε να αυξήσουμε τις καφαλαιακές απαιτήσεις από το τραπεζικό μας σύστημα, πολύ περισσότερο από το τι είχαμε στο παρλεθόν και από το τι προβλέπεται στην Βασιλεία 3, που είναι ακόμα υπό εξέλιξη. Και μετά από έρευνες, μελέτες και συζητήσεις μακράς διαρκείας, ήταν πέρσυ, δεν θυμάμαι αν ήταν την άνοιξη ή το καλοκαίρι, περάσαμε σε οδηγία στην ΚΤ μίαν αυξημένη κεφαλαιική υποστήριξη που έχει μίνιμουμ ... 8% CORE T ONE (;;;). πολύ υψηλότερο από ό,τι ζητούσαμε προηγουμένως  και επιπρόσθετα είμαστε μια από τις πρώτες χώρες στον κόσμο που ζητήσαμε επιπρόσθετα κεφάλαια ανάλογα με το μέγεθος της κάθε τράπεζας. Οι υπολογισμοί μας με το τί έχουμε μές την οδηγία μας, το οποίο υλοποιείται σε μια περίοδο 2 χρόνων αυτή η αλλαγή, η Τρ. Κύπρου και η Λαϊκή με το μέγεθος τους για παράδειγμα, τους εζητούσαμε να έχουν Core ;; ONE  το οποίο έπρεπε να φτάσει ως του χρόνου γύρω στο 10 ½% . Ενώ 8 για μια μικρή τράπεζα, ενώ 10 ½ είμαστε από τις πρώτες εποπτικές αρχές στον κόσμο που κάναμε αυτό το πράγμα. Το ζήτημα εδώ είναι ότι εκινούμαστε σε αυτήν την κατεύθυνση, και αντιλαμβάνεστε με μια τέτοια οδηγία αυτό ελέγχει το μέγεθος της κάθε τράπεζας, σε σύγκριση με την οικονομία, ήρθαν οι πολιτικές αποφάσεις του 2^ου εξαμήνου του 2011, οι οποίες ανέτρεψαν εντελώς αυτην την εικόνα. Εδώ να σας πω ότι το στρεσς τεστ το οποίον έγινε από το European Βanking Authority, το καλοκάιρι πέρσυ το επέρασαν οι τράπεζες μας χωρίς κανένα πρόβλημα. Μετά όμως αυτό συνδέθηκε με την πολιτική απόφαση η οποία ληφθηκε στις 21 Ιουνίου και στις 26 Οκτωβρίου και οι πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της δικής μας, ο Πρόεδρος της Γαλλίας, η Καγκελάριος της Γερμανίας, οι διάφοροι πρωθυπουργοί, όλοι μαζί εζήτησαν από την εποπτική αρχή της Ευρώπης από την European Banking Authority να κάνει ακόμη πιο αυστηρό τεστ. Τους εζήτησαν να ζητήσουν να έχουν από τις τράπεζες 9% core ;;; μίνιμουμ, και επιπλέον, και αυτό ήταν το μεγάλο σφάλμα κατά την άποψη μου, εζήτησαν για πρώτη φορά στα ιστορικά μας, ουσιαστικά να κάνουν προβλέψεις οι ευρωπαϊκές  τράπεζες για τα κρατικά ομόλογα που εκρατούσαν. Και αυτό έγινε η παγκόσμια ιδιαιτερότητα της Ευρωζώνης, στο ότι μέσα στην Ευρωζώνη εάν εκρατούσε τράπεζα κρατικά ομόλογα είχε και πέναλτυ από πάνω. Ενώ  εκτός Ευρωζώνης, δεν υπήρχε αυτό το πράγμα. Αυτό θα σας πω επειδή είμαστε και εμείς μέλος του European Banking Authority δεν μας βρήκε σύμφωνους. Δεν μας βρήκε σύμφωνους αυτή η θέση, αλλά είμασταν το minority. Διότι η πολιτική απόφαση η οποία είχε ληφθεί σε επίπεδο κορυφής προέβλε ότι έπρεπε τα πράγματα να γίνουν με αυτόν τον τρόπο. Ήταν σημαντικό αφού λήφθηκε αυτή η πολιτική απόφαση, να αφήναμε τις τράπεζες στην Ευρωζώνη, εάν δεν μπορούσαν να μαζέψουν από ιδιωτικές πηγές τα κεφάλαια που χρειάζονταν να μπορούσαν να αποταθούν στο ίδιο το EFS απ’ ευθείας. Αυτή ήταν η κίνηση την οποία και οι επόπτες και οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις πολλών χωρών και πιστεύω και όπως ανέφερα και προηγουμένως και πιστεύω σε αυτη τη θέση εάν επέμενε μια χώρα διότι ήταν θέμα εθνικό για μια χώρα, τότε σε αυτή την περίπτωση θα μπορύσε να κάνει τη διαφορά.

Σχετικά με το ποιός έχεις τις ευθύνες, εάν οι ευθύνες είναι σε πολιτικό επίπεδο ή εάν οι ευθύνες  είναι των Διοικητικών Συμβουλίων των τραπεζών κ.λπ. Σίγουρα, όταν κάποιος παίρνει αποφάσεις, σίγουρα έχει και τις ευθύνες του. Οταν μιλούμε για επενδύσεις ή εξαγορές τραπεζών ή ακόμα και για δάνεια που δίνουν, ναι τότε οι τράπεζες πρώτιστα έχουν τις ευθύνες. Και πιστεύω ότι είναι απο τα Δ.Σ. που πρέπει να αρχίσει μι αεξέτασηη και αυτό είναι αυτό που σας εχω πει ότι εμείς οι ίδιοι έχουμε ζητήσει από τις τράπεζες, να το κάνουν μόνες τους, είναι καλύτερο, να το εκάναν μόνες τους, ακόμη και αν δεν τους το ζητούσαμε. Αλλά τους το εζητήσαμε απλώς και μόνον δια να γίνει κύριεε ... (δεν ακούγεται).

Απο εκεί και κάτω σας εξήγησα και το λόγο των αποφάσεων πολιτικού επιπέδου από τα συμβούλια κορυφής και είμαι σίγουρος ότι κάποιος εάν το κοιτάξει σφαιρικά αυτό το ζήτημα θα βρει τις αλληλοσυνδέσεις σε αυτές τις αποφάσεις. Επαναλαμβάνω θεωρώ ότι θα ήταν καλό για την Κύπρ να γίνει μια ενδελεχής έρευνα από τεχνοκράτες. Αλλά δεν νομίζω ότι είναι της ώρας. Διότι τέτοιες έρευνες πρέπει να γίνουν από πολύ ειδικούς που πρέπει να το κοιτάξουν ίσως κανένα εξάμηνο για παράδειγμα και αυτό πιστεύω πρέπει να γίνει εφ’ όσον λύσουμε τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζουμε αυτήν την στιγμή.

Να πάω τουλάχιστον στην ερώτηση. Με μηδέν τοις εκατόν ανάπτυξη και 4% δαπάνες, δεν θα έπρεπε να έχουμε πλεονάσματα, για να μπορέσει η κυβέρνηση μας να καλύψει το κουμάρι, αντιλαμβάνομαι ήταν η έκφραση, των τραπεζών.

Εδω το σημαντικό είναι το εξής. ‘Οταν μια χώρα επιλέξει έναν οικονομικό μοντέλο, το οποίο έχει έναν μεγάλο τραπεζικό σύστημα, τότε ναι είναι οπολύ σημαντικό να έχει δημόσια οικονομικά ώστε σε περίπτωση που χρειαστεί να δοθεί βοήθεια στο τραπεζικό σύστημα, να δοθεί. Θέλω να κάνω την εξής αναφορά. ¨οταν μιλώ για κρατική βοήθεια, ας πούμε ότι μια τράπεζα χρειάζεται προσωρινή βοήθεια, δεν είναι λεφτά τα οποία θεωρώ ότι αν γίνει με σωστό τρόπο τα χάνει το κράτος. Πιστεύω όμως αν γίνει με το σωστό τρόπο, και έχουμε παραδείγματα, εάν μια τράπεζα χρειαστεί προσωρινή βοήθεια, το κράτος πρέπει να είναι σε θέση να παρέχει αυτή τη βοήθεια και εάν γίνει με σωστούς χειρισμούς, το κράτος θα βγάλει κέρδος. Δεν θα χάσει χρήματα. Το ζήτημα είναι να είναι στη δυνατότηα του κράτους να κάνει αυτούς τους χειρισμούς αυτό είναι το οποίο δυστυχώς έχουμε χάσει εξ αιτίας των δημοσίων οικονομικών  το οποίο δεν θα χαναμε αυτην τη δυνατότητα εαν δεν είχαμε αυτά τ ααλλά σίγουρα υπάρχει η αλληλένδετη .. με ρωτάτε για τις υποβαθμίσεις για παράδειγμα, ε σίγουρα, είναι αληλένδετα αυτά τα στοιχεία. Οταν υπάρχει ένα μεγάλο τραπεζικό σύστημα και υπάρχει από την άλλη και ένα κράτος το οποίο δεν είναι αξιόπιστο, και τα δύο ταυτόχρονα να τα βάλεις στο μείγμα μαζί είναι πολύ εύφλεκτο το μείγμα.. Και είναι πολύ δύσκολο να ξεχωρίσεις το έναν από το άλλο για το πόσο μεγάλες θα ήταν οι υποβαθμίσεις. Εάν δεν είχαμε τόσο μεγάλο τραπεζικό τομέα, σίγουρα θα ήταν λιγότερες. Ποιές θα ήταν οι υποβαθμίσεις εάν δεν είχαμε το δημόσιο χρέος. Σίγουρα θα ήταν...

Πρόεδρος: Δεν είναι κακό να έχεις μεγάλο τραπεζικό σύστημα. Είναι κακό να μην έχει αξιοπιστία το κράτος.

Ορφανίδης: Είχαμε σε βάθος χρόνου αποφασέισει να κυνηγήσουμε αυτό το οικονομικό μοντέλο και δεν αλλάζουν τα οικονομικά μας μοντέλα, αοπό τη μία μέρα στην άλλη, απλώς γιατί απομοιώθηκε το δημόσιο χρέος.

Θέλω να κλείσω όμως με την αναφορά που έγινε από τον κ. Παπαγεωργίου. Η οποία πιστεύω ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική υπό τις περιστάσεις, διότι θέλω να το δέσω και με μια αναφορά που έκανε ο υπουργός οικονομικών προηγουμένως. Και αυτό που έγινε, παραδοσιακά στην Κύπρο οι δαπάνες δεν συνάδουν αναγκαστικά με την ανάπτυξη του κράτους,. Αυτό είναι κάτι το οποίο ο υπουργός πρέπει να το κάμνει να συνάδει στο πλάισιο που είχαμε. Οπότε. Εάν έτυχε για παράδειγμα να είχαμε τα τρια τελευταία χρόνια υπουργό, ο οποίος αγνοούσε αυτήν τη σχέση τότε θα υπήρχε πρόβλημα. Εάν είχαμε υπουργό οικονομικών ο οποίος δεν άφηνε τες δαπάνες να επεκταθούν όταν δεν είχαμε ανάπτυξη, τότε δεν θα είχαμε αυτό το πρόβλημα. ‘Ομως η αναφορά είναι κατα πόσο μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο πλαίσιο, ένα πλαίσιο ενός δημοσιονομικού κανόνα που να βοηθά τον εκάστοτε υπουργό οικονομικών να κάμνει σωστή δουλειά και αυτό θέλω να το συνδέσω με το δημοσιονομικό σύμφωνο, το οποίο έχει συμφωνηθεί, έχει υπογραφεί από τους ηγέτες της Ευρωζώνης, το Μάρτιο του 2012 και όπως ανέφερε ο υπουργός οικονοικών, δεν το ανέφερε σήμερα, το ανέφερε σε μια προηγούμενη συνάντηση η κυβέρνηση μας εργάζεται για την υλοποίηση του και θέλω να αναφέρω ότι συμφωνώ απόλυτα και ότι είναι υψίστης σημασίας για την Κύπρο να υλοποιηθεί αυτή η δέσμευση  της δημοκρατίας, έτσι ώστε να δεσμευτούμε, να δημιουργήσουμε ένα δημοσιονομικό κανόνα ο οποίος να δένει τις δαπάνες τις δημοκρατίας με την ανάπτυξη ώστε να μην μας ξεφεύγουν τα ελλείματα.

Πρόδρος: Εγώ δεν θα κάνω ερωτήσεις γιατί μερικές έχουν ήδη τεθεί και απαντηθεί. Θα δώσω το λόγο στον κ. Νικολαίδη, οποίος θα πρέπεινα αποχωρήσει.

Νικολαΐδης: Ακόμα λίγο Πρόεδρε.

Πρόεδρος: Μία μοναδική ερώτηση κύριε διοικητά.

Γιώργος Περδίκης: Αυτοί που θα περίμεναν δεν θα κάνουν ερωτήσεις;

Πρόεδρος: Θα σας δώσω το λόγο να υποβάλετε τις ερωτήσεις σας. Γίνεται πολύς λόγος για την προσφυγή της χώρας μας στον μηχανισμό στήριξης. Αυτό εάν χρειαστεί π.χ. τον Ιούνη το κράτος να στηρίξει τη Λαϊκή, πρέπει να ονοματίζουμε τις τράπεζες κατα τη δική μου άποψη, γιατί μια τράπεζα μπορεί να είναι όλες. Εάν χρειαστεί τη συγκεκριμένη τράπεζα να την στηρίξει το κράτος θα ενταχθούμε σε μηχανισμό στήριξης ή θα είναι για άλλους λόγους που θα ενταχθούμε, εάν ενταχθούμε  σε Μηχανισμό στήριξης, γιατί δημιουργείται μια λανθασμένη κατά την άποψη μου εικόνα ότι τον Ιούνη θα ενταχθούμε, λόγω της κατάρρευσης των τραπεζών..

Νικολαίδης: Κύριε διοικητά, εκ μέρους της ΕΔΕΚ θα ήθελα και εγώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου και την εκτίμηση μας για το έργο το οποίο που επαρήξατε ως διοικητής και τη συνεργασία που είχαμε και γενικά για την συμβολή σας στη στήριξη της κυπριακής οικονομίας. Πρέπει να πω ότι η σημερινή σας, πιθανώς τελευταία αναφορά μας έχει προβληματίσει πάρα πολύ. Θεωρώ ότι η τελευταία παράγραφος της τοποθέτησης σας, που μας έχετε δώσει, εκφράζει με τον πιο δραματικό τρόπο τη θέση σας ότι διακυβεύεται όχι μόνο η οικονομία της Κύπρου, αλλά και η ευημερία των πολιτών της, αλλά και η ίδια η εθνική μας υπόσταση από την κρίση στην οικονομία που περνά σήμερα ο τόπος. Πιθανόν να μην είναι της ώρας, και σίγουρα δεν είναι της ώρας, να αναλύσουμε τις ευθύνες, ποιός φταίει και σε ποιό βαθμό φταίει για το γεγονός ότι φτάσαμε εδώ που φτάσαμε παραμένει όμως γεγονός ότι η σημερινή κατάσταση χαρακτηρίζεται από δυο κυρίαρχα ζητήματα. Το πρώτο είναι ότι δεν απέδωσαν μέχρι σήμερα τα αναμενόμενα του τί αναμένετο να αποδώσουν και αν πρέπει να ληφθούν πρόσθετα μέτρα και το πρόβλημα των τραπεζών, το οποίος μπαίνει στο κρίσιμο σημείο της 30^ης 6^ου.

Ως βουλής δεν γνωρίζουμε τα μέτρα που προτίθεται να λάβει η κυβέρνηση, ενα κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνσης, και είναι πλέον θέμα χειρισμού ή χειρισμών, κατά πόσο θα πετύχουν ή δεν θα πετύχουν. Ευχαριστώ παρά πολύ.

Περδίκης: Κύριε Ορφανίδη να σας χαιρετήσω και εγώ με τη σειρά μου, να εκφράσω και εγώ την εκτίμηση να σημειώσω ότι στις 30 Ιουνίου πολύ καθοριστικό σημείο σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που μας έχετε καθορίσει μας είχατε καλέσει στην ΚΤ και μας είχατε εξηγήσει τους κινδύνους που επέρχοντο, ήταν στο σημείο εκείνο που είχαμε φτάσει, ακριβώς στο ύψος της απόδοσης των μαροπρόθεσμων ομολόγων της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλλίας, όταν αυτές είχαν μπεί στο μηχανισμό. Από εκεί και πέρα είασμε φτάσει στο χείλος της μεγάλης κατρακύλας, ακατάσχετη κατρακύλα. Μας είχατε προειδοποιήσει ότι χρειάζονται άμεσα μέτρα δημοσιονομικής συγκράτησης, πιστεύετε ότι κυβέρνηση και βουλή ανταποκρίθηκαν σε εκείνη τη δραματική και τεκμηριωμένη σας έκκληση της 30^ης Ιουνίου, και έχει σχέση το γεγονός ότι τα πράγματα πήγαν τόσο άσχημα στη συνέχεια; Η απόδοση δηλαδή κυβέρνησης και βουλής σε αυτήν την πολιτική; Μετά βλέπω ένα θέμα το οποίο θέλω να μου το εξηγήσετε. Την περίοδο τέλος του καλοκαιριού και αρχές του Οκτωβρίου βλέπουμε μια βελτίωση της απόδοσης των κρατικών ομολόγων, εκείνη την περίοδο είχαμε και απανωτές υποβαθμίσεις της κυπριακής οικονομίας. Πώς εξηγείτε αυτή τη διαφορά; Μήπως η εξήγηση είναι πράγματι περί ενός μείγματος τελικά. Δεν μπορεί δηλαδή κάποιος να αποδίει τελικά όλες τις ευθύνες στην κατάσταση των τραπεζών ή όλες τις ευθύνες πάνω στη δημοσιονομική κατάσταση.

Μια διαφωνία που έχω μαζί σας, ή αν θέλετε να το θέσω σαν ερώτηση, επειδή το λέτε συχνά, ότι βλέπετε ότι πρέπει να γίνει μια αξιολόγηση της ιστορίας και να εξαχθούν οι πιθανές ευθύνες, αλλά όχι τώρα. Εάν  όμως από αυτή την ιστορία της αξιολόγησης προκύψουν συμπεράσματα με αυτό που είπετε και εσείς τη δυνατότητα των τραπεζών να κάνουν σωστή εκτίμηση των κινδύνων ή να αναδεικνύουν λειτουργικά προβλήματα των κυπριακών τραπεζών ακούω κάποιους  να μιλούν για οικογενειοκρατίες, δεν λεμε ονόματα, συνειδήσεις δεν σπιλώνουμε, ονόματα δεν λέμε, οικογενειοκρατίες, κακές πρακτικές και συμπεριφορές, ανταμείβονται αναξιοκρατία, ανταμείβονται άνθρωποι οι οποίοι έκαναν κακές επιλογές μέσα στην ίδια τη διοίκηση και την εξέλιξη μέσα στις τράπεζες, αν αυτά είναι τα κακά που υπάρχουν στις κυπριακές τράπεζες, ανεξάρτητα αν λέτε και εσείς και ο φίλος μου ο Πάμπος ότι το σύστημα είναι υγιές, και πιστεύω κι εγώ ότι είναι υγιές, αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν δομικά προβλήματα δεν πρέπει να αναδειχθούν τώρα, πριν έρθει το δημόσιο αν χρειαστεί να στηρίξει τις τράπεζες και όπως λέει και ο φίλος ο Νικόλας. Και στο τέλος τέλος, τελευταία ερώτηση. Πριν λίγο παρακολουθώντας τι είπε ο υπουργος οικονομικών για το τι συμβάινει και στις άλλες χώρες, διαφωνίες μεταξύ της κυβέρνησης και της ΚΤ υπάρχουν και σε άλλες χώρες, απ’ αυτά που μας είπατε αντιαλαμβάνομαι ότι δεν μιλούμε μόνο για διαφωνίες, μιλούμε για υπόσκαψη του ρόλου της ΚΤ, έλλειψη επικοινωνίας κάτι το οποίο κατα τη δική μου αντίληψη, διορθώστε με αν έχω λάθος,  δεν σημειώνεται σε άλλες χώρες, ερωτηματικό.

Νίκος Κουτσού: Εγώ κύριε ορφανίδη, θέλω να σας ευχαριστήσω για τη συνεργαδία που είχαμε και το κόμμα μου, και να κερδίσουμε πολλά από εκείνα τα οποία ανακοινώσατε και παρα πολλές από τις θέσεις σας τις οποίες έχετε πει . Τώρα ποιός έχει δίκαο και ποιος έχει άδικο νομίζω είναι υποκρισία μας  (δεν ακούγεται) να πουμε ότι στην πενταετία που επέρασε υπήρχε μια διαφωνία μεταξύ της κυβέρνησης ή ΚΤ ή Διοικητή όπως ακούσαμε πριν που συζητήθηκε, ποιός ήταν υπεύθυνος για την οικονομική..., εμείς θεωρούμε ότι ο χρόνος θα αποδείξει ποιος είναι τελικά ο δικαιωμένος ή ο αδικαίως σε αυτή την διελκυστίνδα που γίναμε μάρτυρες από τις θέσεις που κατέχει ο καθένας. Νομίζω όμως ότι ο χρόνος που πέρασε  επιβεβαίωσε ένα πράγμα. ‘Οτι η Κύπρος δεν έχει μόνο το εθνικό θέμα αλλα μέρος του εθνικού θέματος είναι και το οικονομικό, είναι και η οικονομία, και πρέπει  και αυτό είναι και το στοίχημα που θέτει η πραγματικότητα στην κυπριακή ζωή να τα λύσουμε και τα δυο κατ ευθείαν, διαφορετικά, δεν μπορεί όπως ήταν πριν λίγα χρόνια να επιμερίσει χωρίς το άλλο, και τα δύο θα πάνε μαζί. Γι αυτό είναι ευθύνη, προεδρική αν θέλετε, είναι το κράτος το κυπριακό, να μην αφήνει αναξιοποίητους ανθρώπους που μπορούν να συμβάλουν και στο ένα και στο άλλο.

Πρόεδρος: Κ. Διοικητά έχετε το λόγο

Ορφανίδης: Να αρχίσω με την ερώτηση σας και το μηχανισμό στήριξης. Η ρώτηση σας θέλω να την καταλάβω καλά. Εάν χρειαστεί να ρνταχθούμε στο Μηχανισμό στήριξης μέχρι τον Ιούνιο. Αυτό ρωτάτε εάν θα είναι εξ’ αιτίας της δυσκολίας που θα έχει να αντιμετωπίσει μία συγκεκριμένη τράπεζα, την οποία ονομάσατε, Λαϊκή στην οποία θα χρειαστεί να γίνει κάλυψη κεφαλαίου. Σε αυτό η αναφορά μου θα είναι η εξής: Εάν το κράτος μας μέχρι τον Ιούνιο έχει επανακτήσει την αξιοπιστία τους, με το να πάρει όλα τα μέτρα τα οποία χρειάζονται, τα δημοσιονομικά, να επανέλθει στις αγορές και να μπορέσει με ευχέρεια από τις αγορές να χρηματοδοτήσει οποιαδήποτε προσωρινή βοήθεια χρειάζεται, τότες δεν θα χρειαζόταν καν να μιλούμε για μηχανισμό. Ο λόγος που μιλούμε για αλληλοσύνδεση αυτή τη στιγμή είναι διότι από το Μάιο του 2011 το κράτος μας δυστυχώς είναι εκτός αγορών. Εγώ το βλέπω σαν έναν αγώνα δρόμου, και είναι γι αυτό που αισθανόμουν τον τελευταί καιρό, σίγουρα από το Μάιο πέρσι, ζω με αυτήν την αγωνία, πόσο μπορούμε να αντέξουμε αυτόν τον αγώνα χρόνου πριν να πέσει η χώρα. Και είναι γι αυτο που πρέπει να γίνουν όσο πιο γρήγορα οι διορθωτικές κινήσεις για να εχουμε αυτην την ελπίδα γιατί σε περίπτωση που θα χρειαστεί το κράτος να βρει χρηματοδότηση είτε για τον οποιοδήποτε λόγο είτε για χρηματοδότηση μιας συγκεκριμένης τράπεζας ή για οποιοδήποτε λόγο, αυτό να μπορεί να γίνει. Το δεύτερο είναι το εξής, όπως ανέφερα προηγουμένως και αυτό θα το συνδέσω και με την ερώτηση που έκανε ο κ. Νικολαίδης, μια από τις ερωτήσεις του κ Νικολαίδη. Ναι τον τελευταίο καιρό σε πολύ στενή συνεργασία η Κεντρική Τ με το υπουργείο ιοικονομικών και με τον υπουργό και με τον υπ. Κ. Καζαμία και τον υπουργό Β. Σιαρλή είναι αυτό το θέμα το οποίο μας απασχολεί επι 24ώρου βάσεως, 7 μέρες την εβδομάδα, πώς να βρούμε λύσεις. Και υπάρχουν κινήσεις οι οποίες γίνονται, εάν καρποφορήσουν θα αποφύγουμε το σενάριο που όπως είπα προηγουμένως, το κράτος να κάνει παρέμβαση, εφ ‘οσον το κράτος αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες. Και υπάρχουν και κινήσεις που μπορεί να γίνουν ακόμα και με παρέμβαση του κράτους με σωστούς χειρισμούς, που να μην χρειαστεί χρηματοδότηση του κράτους από τις αγορές. Γίνονται τον τλευταίο καιρό πολύ λεπτοί χειρισμοί, πάνω σε αυτά τα θέματα. Εάν εξακολουθήσουν να γίνονται σωστοί χειρισμοί, μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι  Και εξακολουθώ να πιστεύω ότι μέχρι τις 2 του Μάη θα εξακολουθήσουν να γίνονται σωστοί χειρισμοί. Μετά από τις 2 Μάη δεν θα έχω την πληροφόρηση για νασας δώσω αυτη τη διαβεβαίωση, εάν γίνονται σωστοί χειρισμοί. Αλλά σας ζητώ να απαιτείτε να γίνονται αυτοί οι σωστοί χειρισμοί. Και μετά θα δούμε από το αποτέλεσμα το πώς θα πάμε. Και με αυτό πιστύω ότι έχω απαντήσει την ερώτηση του κ Νικολαίδη.

Σχετικά με την ερώτηση του κ. Περδίκη. Θέλω να σας ευχαριστήσω, σε όλα τα κόμματα, εκτιμώ πολύ την εκτίμης που δείξατε

Φαντάζομαι θυμάστε κύριε Περδίκη ότι πέρσι, στις 30 Ιουνίου, σας είχαμε προειδοποιήσει και ερωτάτε κατα πόσο η κυβέρνηση και η Βουλή έλαβαν έγκαιρα τα μέτρα τα οποία θα έπρεπε να λάβουν . Φυσικά ξέρουμε όλοι την απάντηση. Η απάντηση δυστυχώς είναι ένα πολύ δυνατόν ΟΧΙ. Και αυτό δεν είναι μόνον από το καλοκαίρι πέρσι, εδώ πρέπει να σας πω για μένα η πιο κρίσιμη συνεδρία ενώπιον αυτής της Επιτροπής, που ίσως τότε να μην κατάφερα να εξηγήσω πόσο κρίσιμη ήταν αυτή, ήταν η συνεδρία που παρευρέθηκα εδώ τον Οκτώβριο του 2010 για τη συζήτηση του προϋπολογισμού του 2011. ‘Οταν έκλεισε ο προύπολογισμός του 2011 χωρίς τη λήψη των ουσιαστικών μέτρων, το Δεκέμβριο του 2010 εψηφίστηκε ο προϋπολογισμός και δεν είχε τίποτε ουσιαστικό μέσα και από τότες εζούσαμε με μίαν αγωνία και εκρεμόμαστε από μία κλωστή και πριν απο τις βουλευτικές εκλογές του Μαίου, όπως οι πλείστοι από εσάς θα γνωρίζετε και σε προσωπικό επίπεδο, έκανα επαφές με όλα τα κόμματα, όλα ανεξαιρέτως τα κόμματα στην Κύπρο, προσπαθώντας να πείσωτην ανάγκη διόρθωσης της κατάστασης. Δυστυχώς δεν έγινε η διόρθωση της κατάστασης που αναμένετο. Δυστυχώς επεριμέναμε ως το Δεκέμβριο του 2011 για να αρχίσουμε  να ανατρέπουμε τα πράγματα. Ουσιαστικά, ήταν όμως πολύ αργά. Δυστυχώς έπρεπε να κάνουμε πολύ περισσότερα από εκείνα που εχρειάζονταν, για να πείσουμε τις αγορές σύμφωνα με το τί μας λένες οι αγορές σήμερα. Διότι επήραμε σημαντικά μέτρα το 2011, αλλά ήταν πλέον αργά για να γυρίσουν οι αγορές απλώς και μόνο με εκείνα τα μέτρα. Χρειάζονται περισσότερα.

Σχετικά με τις υποβαθμίσεις. Κύριε Περδίκη. Συμφωνώ μαζί σας, δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε στην κατάσταση που είμαστε και να πούμε είναι μόνο οι τράπεζες που ευθύνονται για τις υποβαθμίσεις. Ή είναι μόνο τα δημοσιονομικά. Προσπάθησα να εξηγήσω πώς αλληλοσυνδέονται τα δυο. Εάν δεν είχαμε μεγάλο τραπεζικό σύστημα και ήταν μόνο τα δημοσιονομικά μας, ναι θα είχαμε υποβαθμίσεις, αλλά όχι στο βαθμό που είδαμε, εάν τα δημοσιονομικά μας ήταν υγιή, μάλλον θα είχαμε κάποιες υποβαθμίσεις, αλλά δεν ήταν υποβαθμίσεις οπου θα μας δημιουργούσαν πρόβλημα, εάν τα δημοσιονομικά μας ήταν υγιή. Οπόταν και τα δυο ταυτόχρονα, είναι που δημιουργούν προβλήματα.

Σχετικά με τις διοικήσεις των τραπεζών κ.λ.π. θέλω να σας υπενθυμίσω, ότι για μια συγκεριμένη τράπεζα, νομίζω ότι την ονομάσατε, ΛΑΙΚΗ, κύριε πρόεδρε, έγιναν κινήσεις, άλλαξε και ο Πρόεδρος του ΔΣ, άλλαξε και ο Ανώτατος Εκτελεστικός του ΔΣ, οπόταν έγιναν ήδη σημαντικές αλλαγές στην τράπεζα στην οποία αναφέρεστε, αλλά εκείνο που θέλω να σας πω το οποίο δεν νομίζω είναι δυνατόν να γίνει σωστή αξιολόγηση και συζήτηση μέσα σε λίγες μόνο βδομάδες, και είναι γι αυτό που λέω ότι θα το άφηνα αυτό για να γίνει μετά, τον Ιούνιο, και θα έβαζα ειδικούς εμπειρογνώμονες και θα τους έδινα έξι μήνες για να φέρουν ένα report πίσω και πιστεύω ότι ίσως αυτή η επιτροπή είναι η κατάλληλη επιτροπή για να αναλάβει αυτό το έργο, για να γίνει σωστά, τεχνοκρατικά η δουλειά.

Σχετικά με διαφωνίες μεταξύ Κεντρικών τραπεζών και κυβερνήσεων φυσικά υπάρχουν διαφωνίες και δεν αναμένεται να συμφωνούν οι ΚΤ με τις κυβερνήσεις , γενικά στον κόσμο υπάρχουν διαφωνίες, στις πλείστες των περιπτώσεων εκδηλώνονται μέσα σεμία συζήτηση μέσα σε πλαίσια τα οποία είναι σωστά και τα αναμένουμε να είναι στον αναπτυγμένο κόσμο. Σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις, δυστυχώς δεν το βλέπουμε αυτό το πράγμα.

Και συμφωνώ για να κλείσω με εσάς κ. Κουτσού. Είναι μέρος του εθνικούς μας ζητήματος η οικονομία. Έχουμε τόσες προκλήσεις με το εθνικό μας ζήτημα που νομίζω δεν μπορούμε να έχουμε ελπίδες σωστής λύσης του εθνικού μας ζητήματος εάν είμαστε ευάλωτοι στα θέματα της οικονομίας μας. Και πιστεύω ότι κακοί χειρισμοί από μια κυβέρνηση στην οικονομία του τόπου μας, ναι θα έχουμε κακές επιπτώσεις.

Ευχαριστώ πολύ.

Πρόεδρος: Σας ευχαριστούμε και για τη συνεργασία μας, δεν μου αρέσουν οι επικήδειοι και σίγουρα θα σας δοθεί η ευκαιρία να υπηρετήσετε και απο άλλα αξιώματα και θεσμούς